Vipekolibriar
| Vipekolibriar | |
| |
| Systematikk | |
| Underrekkje: | Virveldyr Vertebrata |
| Overklasse: | Tetrapodar Tetrapoda |
| Klasse: | Fuglar Aves |
| Underklasse: | Neognathae |
| Overorden: | Neoaves |
| Orden: | Seglarfuglar Apodiformes |
| Familie: | Kolibriar Trochilidae |
| Underfamilie: | Trochilinae |
| Stamme: | Trochilini |
| Slekt: | Vipekolibriar Stephanoxis Simon, 1897 |
| Artar | |
| grønvipekolibri fiolvipekolibri | |
Vipekolibriar (Stephanoxis) er ei biologisk slekt som omfattar to distinkte kolibriartar: grønvipekolibri (Stephanoxis lalandi) og fiolvipekolibri (Stephanoxis loddigesii). Begge er endemiske for atlanterhavsskogen i det austlege Sør-Amerika,[1] men har ikkje geografisk overlappande utbreiing.
Taksonomi[endre | endre wikiteksten]
Tidlegare var desse to artane rekna som konspesifikke, same arten. I 2015 blei taksona omklassifiserte i Clements-taksonomien slik at dei to underartane av tidlegare vipekolibri Stephanoxis lalandi fekk status som artstakson.[2] Både S. lalandi og S. loddigesii i dagens taksonomi er monotypiske, har ingen underartar.[3] Slekta er ein del av stammen Trochilini, «smaragdar», i underfamilien Trochilinae.[4]
Namnet Stephanoxis er frå gresk og er skildrande for hovudet: stephanos «krone»; oxus «spiss».[5]
Skildring[endre | endre wikiteksten]
Begge artane er relativt små kolibriar. Vaksne fuglar av begge kjønn måler omtrent 8,5 til 9,5 centimeter. Hannane til begge artane har ein iaugefallande «kam» med lang og spiss fjørtopp på framhovudet som kan reisast rett opp frå panna, eit definerande trekk som skil dei frå andre kolibrigrupper. Fargen på fjørtoppen skil dei to artane. Grønvipekolibri har ein lang, iriserande grøn kam. Nokre gonger kan denne toppen vise blågrøne nyansar. Overkroppen er utsmykka i skinnande bronsegrøn, med fiolettblå flekk frå strupen, over brystet og øvre del av buken. Undersida er hovudsakleg grå, og dei ytre halefjørene er grøne med eit subterminalt svartaktig band framføre ein gråkvit ende. På den andre sida er fjørtoppen åt fiolvipekolibrien fiolettblå. Oversida og krona har ei gulgrøn fargetone. Halsen og buken er brunaktig med svarte fiolettblå aksentar, og dei ytre halefjørene har større kvite spissar samanlikna med systerarten.
Utbreiing og habitat[endre | endre wikiteksten]
Begge artane lever i atlanterhavsskog-biomet, ein økologisk viktig og mangfaldig regnskogregion i det austlege Sør-Amerika. Grønvipekolibrien lever i den søraustlege delen av Brasil, i delstatane Minas Gerais, Espírito Santo sørover til nordaustlege Rio de Janeiro og São Paulo. Mest vanleg finst han frå havnivå til ca. 1500 moh., men førekjem høgare, opptil ca. 2900 moh. Fiolvipekolibrien si utbreiing strekkjer seg frå det austlege Paraguay og det nordaustlegaste Argentina til det sørlege Brasil, og når nord til sentrale delstaten São Paulo. Han lever i lågtliggande habitat under 900 moh. Desse fuglane favoriserer vanlegvis habitat med tett vegetasjon, inkludert skogkantar, lysningar og underskog. Dei er også kjende for å leve i sekundærvekstskogar.
Åtferd og diett[endre | endre wikiteksten]
Hannar av begge artar engasjerer seg i song- og oppvisingsåtferd med revirkampar, omtala som leikar.[6] Begge artane lever først og fremst av nektar frå blomstrar, noko som bidreg til rolla deira som pollinatorar i habitata deira. I tillegg et dei små insekt som ei kjelde til protein.
Som andre endemiske artar for eit avgrensa biom, viser vipekolibriane intrikate tilpassingar og unike eigenskapar som har utvikla seg for å passe dei respektive habitata deira i det trua atlanterhavsskogsbiomet. Bevaringsarbeid for desse artane er avgjerande for å sikre overlevinga til dei spesialiserte økosystema deira og det mangfaldige spekteret av flora og fauna som atlanterhavsskogen byr på.[1] Ingen av dei to artane har kjent storleik på populasjon eller utviklingstrend, men begge er kategoriserte som livskraftige (LC).
-
Grønvipekolibri, Stephanoxis lalandi -
Fiolvipekolibri, Stephanoxis loddigesii
;_Guapiara,_S%C3%A3o_Paulo,_Brazil.jpg)
Artslista[endre | endre wikiteksten]
Vipekolibriar i rekkjefølgje etter IOC World Bird List V13.1, 2023,[3] med norske artsnamn etter Norske navn på verdens fugler.[7] IUCN kategori er etter HBW and BirdLife Taxonomic Checklist.[4]
- Grønvipekolibri, Stephanoxis lalandi, Green-crowned plovercrest, (Vieillot, 1818), (LC)
- Fiolvipekolibri, Stephanoxis loddigesii, Purple-crowned plovercrest, (Vigors, 1831), (LC)
Kjelder[endre | endre wikiteksten]
- Schuchmann, K.L., G. M. Kirwan, og C. J. Sharpe (2020). Green-crowned Plovercrest (Stephanoxis lalogi), version 1.0. I Birds of the World (J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie, og E. de Juana, Editors). Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA. https://doi.org/10.2173/bow.plover3.01
- del Hoyo, J., N. Collar, G. M. Kirwan, P. F. D. Boesman, og C. J. Sharpe (2020). Purple-crowned Plovercrest (Stephanoxis loddigesii), version 1.0. I Birds of the World (J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie, og E. de Juana, Editors). Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA. https://doi.org/10.2173/bow.plover4.01
- Referansar
- ↑ 1,0 1,1 Vale, Mariana M and Tourinho, Luara and Lorini, Maria Lucia and Rajão, Henrique and Figueiredo, Marcos SL (2018). «Endemic birds of the Atlantic Forest: traits, conservation status, and patterns of biodiversity» (PDF). Journal of Field Ornithology (Wiley Online Library) 89: 193––206.
- ↑ Clements, J. F., T. S. Schulenberg, M. J. Iliff, B.L. Sullivan, and C. L. Wood (august 2015), Updates & Corrections: August 2015, The Clements checklist of birds of the world: Version 6.12, page 196, Plovercrest - Stephanoxis lalandi, Cornell Lab of Ornithology
- ↑ 3,0 3,1 Gill, Frank; Donsker, David; Rasmussen, Pamela, red. (January 2023). «Hummingbirds». IOC World Bird List Version 13.1. International Ornithologists' Union. Henta 6. juli 2023.
- ↑ 4,0 4,1 «HBW and BirdLife Taxonomic Checklist». BirdLife Data Zone (version 7 utg.). BirdLife International. Desember 2022. Henta 6. juli 2023.
- ↑ Jobling, James A. (2010). The Helm Dictionary of Scientific Bird Names. London: Christopher Helm. s. 365. ISBN 978-1-4081-2501-4.
- ↑ Marco Auralio Pizo (2012). «Lek behavior of the Plovercrest (Stephanoxis lalandi, Trochilidae)». The Wilson Journal of Ornithology (Wilson Ornithological Society) 124: 106––112.
- ↑ Norsk navnekomité for fugl (NNKF). «Norske navn på verdens fugler». Birdlife Norge. Henta 6. juli 2023.
