Dunderlandsdalen

Dunderlandsdalen er eit dalføre i Rana kommune i Nordland. Dalføret strekkjer seg frå Mo til Saltfjellet. Ranelva følgjer dalen. I Dunderlandsdalen ligg tettstaden Storforsheia, bygdene Skonseng, Røssvoll og Storvoll.

E6 følgjer dalen frå Mo i Rana til Saltfjellet. Illhøllia tunnel, mellom Nevermoen og Røssvoll opna i 2002.

Som ein del av Dunderland Iron Ore Company sitt anlegg i 1902 vart det lagt jernbane frå Storforshei til Mo i Rana, og sidan 1947 har denne traseen vore ein del av Nordlandsbanen.

Historie[endre | endre wikiteksten]

Steinalder[endre | endre wikiteksten]

Det har vore busetnad i Dunderlandsdalen sidan steinalderen. Sommaren 2003 oppdaga ein dansk turist ei «stridsøks» (Streitaxe) ved elva Eiterå. Øksa vart overlevert kulturavdelinga ved Rana Museum den 1. juli 2004.^[1]

Dette er det første funnet av den stridsøkskulturen i innlandet i Nord-Noreg. I 1913 vart det oppdaga ei 20 cm lang øks frå den same kulturhorisonten på Brattland i Utskarpen.

Øksa er ei «båt-øks» av svensk-norsk type frå 2800−2400 f.Kr. Ho var neppe ein funksjonell reiskap, men ei pynteøks — eit symbol på rikdom og sosial lagdeling. Kanskje høyrte ho til ein lokal høvding.

Gruvedrift[endre | endre wikiteksten]

Sidan 1799 har jernmalmleiene i dalen vore kjent, og den første industrielle utnyttinga av malmen skjedde i regi av Dunderland Iron Ore Company i fleire driftsperiodar, den første frå 1902. Selskapet vart avvikla i 1947. Frå 1937 har Rana Gruber drive utvinning av malmen.

Under den andre verdskrigen, opna okkupasjonsmakta, fleire fangeleirar; fangar svelta i hjel og fangar vart avretta.

I 1948 var det ei bussulykke i dalen der 16 døde, Dunderlandsdalen-ulukka. Bussen var på veg frå Tromsø frå det første landsmøtet i Norske Reindriftssamers Landsforbund (NRL).^[2]

Frå 1964 vart magnetitt og hematitt frå dalen nytta i produsjonen ved Norsk Jernverk i Mo i Rana.

Geografi[endre | endre wikiteksten]

Sentrale stader, frå foten av Saltfjellet i nord og sørover, er Krokstrand, Bjøllånes, Storvoll, Dunderland, Eiterå, Nevernes, Storforshei, Nevermoen og Røssvoll.

Av sidedalar finn ein mellom anna Plurdalen, Røvassdalen, Bjøllådalen, Grønfjelldalen og Virvassdalen.

Geologi[endre | endre wikiteksten]

Dunderlandsdalen er kjent for store førekomstar av jernmalm, glimmerskifer og tildels marmor.

Berggrunnen i Dunderlandsdalen består av kaledonsk skifer som har gjeve grunnlag for bergverksdrift; mellom anna på Fauske marmor som òg finst på Fauske. På Storforshei har det vore utstrekt drift på jern.