Gråklatresmett
| Gråklatresmett | |
 Illustrasjon av John Gerrard Keulemans, i Public domain | |
| Status | |
Status i verda:  Utdøydd
| |
| Systematikk | |
| Rike: | Dyr Animalia |
| Rekkje: | Ryggstrengdyr Chordata |
| Underrekkje: | Virveldyr Vertebrata |
| Klasse: | Fuglar Aves |
| Orden: | Sporvefuglar Passeriformes |
| Familie: | Klatresmettar Acanthisittidae |
| Slekt: | Xenicus |
| Art: | †Gråklatresmett X. longipes |
| Vitskapleg namn | |
| Xenicus longipes | |
Gråklatresmett (Xenicus longipes), maori mātuhituhi, var ein svært liten fugl, ein klatresmett nesten utan flygeevner, og endemisk for New Zealand. Gråklatresmettane beita for det meste på virvellause dyr som dei fanga ved å springe langs greiner på trea. Dei bygde reira på eller nær bakken. Arten var utbreidd over begge hovudøyane i landet fram til slutten av 1800-talet då dyr i mårfamilien vart innførte og slutta seg til rotter som introduserte predatorar av pattedyr.
Skildring
[endre | endre wikiteksten]Gråklatresmetten var mindre enn fjellklatresmett, men større enn skogklatresmett, ca. 9 centimeter i kroppslengd og vekta var 16 gram. Oversida var mørk gulgrøn, halen mørk grøn, men eit lyst, nær kvitt område i hakepartiet, undersida var gråleg unntatt flankane som var i gult. Dei hadde ei markert kvit augebrunstripe. Beina og tærne var lange. Arten synte kjønnsdimorfisme ved at hoa hadde eit meir brunt preg. Det var ein geografisk variasjon i fjørdrakta ved at fuglar på Stewart Island var mest brunlege.[1]
Habitatet til gråklatresmetten var i skog og krattskog og utbreiingsområdet strekte seg truleg over store delar av hovudøyane helt til den store nedgangen mot slutten av 1800-talet. Unntaket var Northland på Nordøya der han ikkje fanst. På Sørøya var han vanleg i høgtliggande område med skog. Han var òg vanleg på Stewart Island.[1]
Føda var virvellause dyr som møll og fluger. Dei fanga byttet ved å springe langs greiner på trea, men på Stewart Island beita dei òg mykje på bakken.[1]
Gråklatresmettpara verna territorium berre i hekkeperioden. Reiret var kuleforma med inngang nær toppen, og blei ofte bygd nær bakken blant trerøter, eller lågt inne i trehòler eller i forgreiningar. Reiret var gjort av plantematerialar som mose og fôra med fjører. Eggelegginga skjedde i november til desember, med typisk 2 (3) egg. Det eldste kjente individet av gråklatresmetten blei over 7 år.[1]
Observasjonar etter år 1900
[endre | endre wikiteksten]Dei einaste godkjende rapportar av underarten på Nordøya, X. l. stokesi, etter år 1900, var frå sørlege Rimutaka Range i 1918 og frå Urewera framopp til 1955, med sannsynlege observasjonar 13. juni 1949 i nærleiken av innsjøen Waikareiti, og fleire gonger i første halvleiken av 1900-talet i Huiarau Range, og frå Kapiti Island i 1911.[2] Etter munnleg overlevering, levde den siste populasjonen i området der Te Urewera nasjonalpark vart oppretta, ironisk nok rett rundt det tidspunktet då arten kan ha døydd ut.
Dei siste stadfesta rapportane om underarten på Sørøya, X. l. longipes, var frå Arthur's Pass i 1966 og Nelson Lakes nasjonalpark i 1968. Det har eksistert nokre ikkje-stadfesta rapportar etter dette frå Fiordland og Nelson Lakes.
Den tredje underarten, X. L. variabilis, levde på Stewart Island/Rakiura og nærliggande øyar. Det er kjent at dei overlevde på Stewart Island til 1951,[3] men vart truleg utrydda av villkattar. Dei levde òg på Kotiwhenua (Solomon) Island, der dei var rimeleg vanleg fram til tidlege 1960-talet. Somme overlevde på predatorfrie Big South Cape Island til svartrotter invaderte øya i 1964. New Zealand Wildlife Service freista å redde arten ved å flytte alle fuglane dei kunne fange. Dei fanga seks fuglar og overførte dei til Kaimohu Island kor dei ikkje overlevde, men døydde i 1972.
Arten er truleg utrydda, men det er ikkje utelukka at han har overlevd ein ukjend stad.
Kjelder
[endre | endre wikiteksten]- Denne artikkelen bygger på «Bush Wren» frå Wikipedia på engelsk, den 8. desember 2012.
- Wikipedia på engelsk oppgav desse kjeldene:
- Dawson, E. W. (1951): Bird Notes from Stewart Island Arkivert 2013-02-23 ved Wayback Machine. Notornis 4(6): 146-150. Henta 8. desember 2012
- Edgar, A. T. (1949): Winter Notes on N.Z. Birds Arkivert 2013-02-13 ved Wayback Machine. New Zealand Bird Notes 3(7): 170-174. Henta 8. desember 2012
- Miskelly, Colin (2003): An historical record of bush wren Arkivert 2013-02-22 ved Wayback Machine. (Xenicus longipes) on Kapiti Island. Notornis 50(2): 113–114. Henta 8. desember 2012
- St. Paul, R. & McKenzie, H. R. (1977): A bushman's seventeen years of noting birds. Part F (Conclusion of series) - Notes on other native birds Arkivert 2016-03-05 ved Wayback Machine. Notornis 24(2): 65–74. Henta 8. desember 2012
- Barrie Heather og Hugh Robertson, The Field Guide to the Birds of New Zealand (revised edition), Viking, 2005
- BirdLife International (2012) Species factsheet: Xenicus longipes. Henta frå http://www.birdlife.org den 8. desember 2012.
