Absalon Pederssøn Beyer
| Absalon Pederssøn Beyer | |
| Statsborgarskap | Noreg |
| Fødd | 1528 Aurland kommune |
| Død |
9. april 1575 (46 år) |
| Yrke | prest, historikar, teolog |
| Religion | Den evangelisk-lutherske kyrkja |
| Ektefelle | Anne Pedersdotter |
Absalon Pederssøn Beyer, også kalla magister Absalon (1528–9. april 1575) var ein norsk prest, historikar, forfattar og lærar. Han var ein sentral norsk humanist som bidrog sterkt til den andelege reformasjonen i Noreg.
Beyer var fødd i Aurland i Sogn. Han vart foreldrelaus då han var seks år og vart send til onkelen i Bergen. Der gjekk han på latinskulen til han var 15 år. Som elev budde han hjå biskop Gjeble Pedersøn, og biskopen støtta vidare studiar ved universitetet i København (1544–49) og Wittenberg (1549–51). I 1552 tok Beyer magistergrad i København, og året etter blei han lektor i teologi ved Bergen katedralskole. Frå 1557 til 1564 var han også rektor ved katedralskulen. I 1560 vart Beyer notarius ved Bergen domkapitel, og frå 1566 også slottsprest på Bergenhus.
Som skjønnlitterær forfattar omsette Beyer utanlandske skodespel, og skreiv sjølv, og fekk framført, Adams fall som første norske teaterframsyning 1562. Han vert rekna som den første teaterregissøren i Noreg. Absalon Pederssøn Beyer sine dagboksnotat frå 1552–72 er også kjend som Bergens kapitelsbok og skildrar samtida hans i Bergen. Det vert rekna som eitt av dei viktigaste kjeldeskrifta i kultur- og sosialhistorie frå 1500-talet. Beyer skeiv også ein Oration om mester Geble, ei hylling til Gjeble Pedersøn som var velyndaren hans i oppveksten. Storverket til Absalon Pedersøn Beyer er likevel historieverket Om Norgis Rige, skrive i 1567, men først trykt i 1781. Dette tek føre seg stordomstida og forfallet til nasjonen og rakkar ned på hanseatane. Det er det første store topografisk-historiske verket om Noreg. I tillegg til Noregs historie skildrar Beyer også dagleglivet i landet i si samtid. Verket vart til etter oppmoding frå slottsherre Erik Rosenkrantz.
Beyer var gift med Anne Pedersdotter frå Trondheim. Ho vart skulda for trolldom medan mannen levde, men vart då frikjend. Femten år etter at Absalon var død, vart ho på nytt skulda for trolldom og dømd til døden. Anne Pedersdotter vart brend som heks på Nordnes i 1590.
Ein bautastein over Absalon Pedersøn Beyer vart reist ved Vangen kyrkje i Aurland i 1984.
Bibliografi
[endre | endre wikiteksten]- Tekstar av Absalon Pederssøn Beyer ved dokpro.uio.no
- 1860 – Absalon Pederssøns Dagbog : over begivenheder, især i Bergen 1552-1572 (Christiania: Johan Dahls Forlag) I fulltekst ved nb.no
- 1928 – Om Norgis rige (Bergen: F. Beyers forlag) I fulltekst ved nb.no
- 1963 – Dagbok og Oration om Mester Geble : Tekstbind (Oslo: Universitetsforlaget) I fulltekst ved nb.no
- 1970 – Dagbok og Oration om Mester Geble : Kommentarbind (Oslo: Universitetsforlaget) I fulltekst ved nb.no
Kjelder
[endre | endre wikiteksten]- Absalon Pederssøn Beyer (15. februar 2009), Store norske leksikon. Fri artikkel henta 21. mai 2014.
Bakgrunnsstoff
[endre | endre wikiteksten]- Om Absalon Pederssøn Beyer i Lokalhistoriske artiklar Sogn og Fjordane
- 2003 – Heksen og humanisten : Anne Pedersdatter og Absalon Pederssøn Beyer : en historie om magi og trolldom i Bergen på 1500-tallet (Bergen: Fagbokforlaget). ISBN 82-450-0132-5 [Forfattar: Nils Gilje]
- 2007 – For Norge, kjempers fødeland : 12 portrett frå dansketida (Oslo: Samlaget). ISBN 978-82-52-16691-0 [Forfattar: Øystein Rian]