Hn/Vikværsk

Sidor som ligg under «Hn» er skrivne på høgnorsk. Denne finst òg i gjeldande rettskriving — sjå «Vikværsk».

Vikværsk eller viksk er målføret eller dialekten sum tradisjonelt vert tala av folk frå dei ytre områdi av Oslofjorden, altso frå Østfold og Vestfold i tillegg til nedre delar av Buskerud, Akershus og Telemark (Grenland). «Vikamålet», det vil segja den tradisjonelle arbeidarklassedialekten i Oslo, vert ikkje rekna til denne gruppa, men til midtaustlandsk.

Serdrag

Vokalar i trykkveik staving

Mange serkjenne ved vikværsk kjem fram nær ein sér korleis dei tre trykkveike norrøne vokalane i a u hev utvikla seg. Hovudregelen er sum slik:

• Norrøn i og u hev falle saman i e.
• Norrøn a hev vorte til e, æ og a:
  • e nær norrøn a stod i slutten av eit ord.
  • æ føre ståande r
  • a – eller æ sume stader – nær norrøn a havde ein annan konsonant enn r etter seg.

Desse bøyingsmønstera syner det sum hev skjedd:

• Norrønt vísu – vísuna – vísur – vísurnar > vikværsk ²viːse – ²viːsa – ²viːser – ²viːsene 'vise'.
• Norrønt gest – gestinn – gestir – gestirnir > vikværsk ¹jest – ¹jesten – ²jester – ²jestene 'gjest'.
• Norrønt hest – hestinn – hestar – hestarnir > vikværsk ¹hest – ¹hesten – ²hestær – ²hestane 'hest'.
• Norrønt kasta – kastar – kastaði – kastat > vikværsk ²kaste – ²kastær – ²kasta – ²kasta 'kaste'.

Jamvekt

nær ein trykkveik a fylgde etter ei trykksterk «lett» staving (med ein kort vokal og ein kort konsonant), vart han ikkje nedsett til e i slutten av ord, men blei verande a. Detta fenomenet vert kalla jamvekt i norsk målføregransking. Jamfør ordpara nedanfor, der «I-ord» hev nedsetjing til e, av di fyrste stavingi er «tung» (ho hev lang vokal og/eller lang eller dobbel konsonant), og «II-ord» ikkje hev nedsetjing, fordi fyrste stavingi er «lett». Detta er opphavet til kløyvd infinitiv:

• I Ord med «tung» fyrstestaving i norrønt
  • Norrønt kasta 'kasta' (gjerningsord; nemneform) > vikværsk ²kaste
  • Norrønt enda 'ende' (namnord; underfall eintal) > vikværsk ²ene
• II Ord med «lett» fyrstestaving i norrønt; «jamvektsord»
  • Norrønt koma 'kome' (gjerningsord; infinitiv) > vikværsk ²koma
  • Norrønt posa 'pose' (namnord; underfall eintal) > vikværsk ²poːsa

I utkanten av det vikværske området verkar ikkje jamvektsregelen, og ein finn ²kome og ²poːse i staden fyr ²koma og ²poːsa. Detta «utkantområdet» umfattar Grenland, Larvik og søndre Østfold.

Jamvekta påverka au trykkveik norrøn u, sum i jamvekstord tradisjonelt hev blitt uttala u og ʉ i vikværsk, men slike former hev halde seg mindre:

• Norrønt hosa 'hose' (namnord; underfall eintal) > vikværsk ²huːsu
• Norrønt svǫlu 'svale' (namnord; underfall eintal) > vikværsk ²sʉːɽʉ

Andre uttaledrag

• Tjukk l er utbreidd over store delar av Austlandet generelt, men er au verd å nemne. Han hev utvikla seg frå sogeleg l og rð. Dialekten i Kragerø manglar tjukk l, sum tidlegare helder ikkje var i bruk i dialektane i Langesund og Brevik.
• Uttale av t i utlyd (i bunden form eintal inkjekjønn) sør i Austfold sum i mange svenske målføre: ¹hʉːset 'huset'.
• Sogeleg hv [hw] vart i eldre vestfold- og grenlandsmål uttala gv, og stend att i faste uttrykk i dag: de ¹jek soː de ¹gvæin 'det gjekk så det kvein'.

Namnord

I vikværsk vert alle dei tre grammatiske kjønna nytta, sum i alle andre norske målføre enn bergensk:

	Ubestemt eintal	Bestemt eintal	Ubestemt fleirtal	Bestemt fleirtal
Hankjønn	eːn 1biːl	1biːlen	2biːlær	2biːlane/2biːlæne
Hokjønn	eː/æi 1brʉː	1brʉːa/1brʉːæ	2brʉːer	2brʉːene
Inkjekjønn	et 1hʉːs	1hʉːse/1hʉːset	1hʉːs/2hʉːser	1hʉːsa/2hʉːsene

Andre serdrag

• Eit anna karakteristisk fenomen er ordet ente (ikkje) sum spesielt kann høyrest i Østfold, men au i forma inte i eldre vestfoldske dialektar. Detta kann vera eit døme på ein austleg språkpåverknad, då ordet fyr ikkje på rikssvensk er inte.

Sjå au

• Andebumål
• Grenlandsmålet