Delstatar og territorium i India

Klikkbart kart over delstatane unionsterritoria i India

India er ein sambandsstat delt inn i 29 delstatar og 5 territorium («Union Territory»). Delstatane er styrte av sjølvvalde lovgjevande forsamlingar og regjeringar, som regel med ein guvernør og ein førsteminister (Chief Minister) på toppen. Unionsterritoria er derimot direkte underlagde dei nasjonale styresmaktene, gjennom ein løytnant-guvernør peika ut av presidenten i India. Territoria Delhi og Puducherry har sine eigne folkeforsamlingar og ministerråd, men makta deira er avgrensa, og nokre typar lovar må godkjennast av presidenten.

Historie

Før sjølvstendet

Den administrative inndelinga av India i 1951.

Britisk India, som inkluderte dagens India, Pakistan, og Bangladesh, men ikkje Bhutan , Sri Lanka, Nepal eller Sikkim, var delt opp i to typar av område, provinsar og fyrstestatar («princely states»).

Etter 1947

Ved sjølvstendet i 1947 blei dei fleste inndelingane haldne ved like, bortsett frå område som blei delte i to mellom India og Pakistan, som Panjab og Bengal. Fyrstestatane fekk valet om kva stat dei ville høyra til. Statar som nølte, som Hyderabadstaten og Kashmir, kunne bli innlemma i sambandsriket ved hjelp av trugsmål eller militærmakt. Dei fleste av desse statane blei del av dei tilstøytande provinsane, medan andre fortsette som eigne delstatar. Rajputana, Himachal Pradesh, Madhya Bharat og Vindhya Pradesh blei laga av fleire samanslåtte fyrstestatar, medan Mysore, Hyderabad, Bhopal og Bilaspur fortsette som eigne provinsar.

Den indiske grunnloven av 1950 gjorde India til ein sambandsstat av delstatar (i staden for provinsar som tidlegare) og territorium. Delstatane hadde mykje sjølvstyre og fullstendige demokratiske rettar i unionen, medan unionsterritoria blei styrt av den indiske regjeringa direkte.

Grunnlova skilde mellom tre områdetypar som fekk namn etter del-bokstavane i det første vedlegget til grunnlova:

Part A states var tidlegare guvernørstyrte provinsar frå Britisk India, og blei no styrte av folkevalde guvernørar og delstatsforsamlingar. Dei ni del A-statane var Assam, Vest-Bengal, Bihar, Bombay, Madhya Pradesh (tidlegare Central Provinces and Berar), Madras, Orissa, Punjab og Uttar Pradesh (tidlegare United Provinces).

Part B states var tidlegare fyrstestatar. Dei blei styrte av ei folkevald lovforsamling og ein rajpramukh, ofte den tidlegare herskaren, som blei utpeikt av presidenten av India. Dei åtte del B-statane var Hyderabad, Saurashtra, Mysore, Travancore-Cochin, Madhya Bharat, Vindhya Pradesh, Patiala and East Punjab States Union (PEPSU) og Rajasthan.

Part C states var både tidlegare fyrstestatar og provinsar som hadde vore styrt av kommisærar utpeikte av den tidlegare generalguvernøren av India. Dei ti del C-statane var Delhi, Kutch, Himachal Pradesh, Bilaspur, Coorg, Bhopal, Manipur, Ajmer-Merwara og Tripura.

Jammu og Kashmir hadde særskild status fram til 1957. Andamanøyane and Nikobarane blei eit unionsterritorium styrt av ein lieutenant governor, ein guvernør med innskrenka makt utpeikt av sambandsregjeringa.

Omorganiseringa i 1956

Det viste seg snart at dei britiske inndelingane, som var skapte mest med tanke på kolonistyresmaktene, ikkje alltid var levedyktige. Strid mellom folkegrupper førte til at den indiske nasjonalforsamlinga omorganiserte statsinndelinga med States Reorganisation Act i 1956.

1. november 1956 blei India omorganisert med desse statane og territoria som følgje:

Statar

• Andhra Pradesh: Andhra blei døypt om til Andhra Pradesh og Telangana-regionen av Hyderabad-staten lagt til.
• Assam: Ingen endringar
• Bihar: Ingen endringar
• Bombay: Saurashtra og Kutch, den marathitalande delen av Nagpur divisjon i Madhya Pradesh og Marathwada-regionen av Hyderabad blei innlemma, medan dei sørlege delane av staten blei overført til Mysore. I 1960 blei staten delt inn i Maharashtra og Gujarat.
• Jammu og Kashmir: Ingen endringar
• Kerala: Travancore-Cochin og Malabar distrikt i Madras blei slått saman til den nye delstaten Kerala.
• Madhya Pradesh: Madhya Bharat, Vindhya Pradesh og Bhopal blei slått saman til Madhya Pradesh, medan marathitalande distrikt i Nagpur divisjon blei overført til Bombay.
• Madras: Malabar distrikt blei overført til Kerala og staten, som seinare blei omdøypt til Tamil Nadu, fekk si noverande form.
• Mysore: Utvida ved innlemminga av Coorg og kannadatalande område frå sørlege Bombay og vestlege Hyderabad. Staten blei seinare omdøypt til Karnataka.
• Orissa: Ingen endringar
• Punjab: Patiala and East Punjab States Union (PEPSU) blei slått saman til Punjab.
• Rajasthan: Rajputana blei omdøypt til Rajasthan, og staten Ajmer-Merwara lagt til.
• Uttar Pradesh: Ingen endringar
• Vest-Bengal: Ingen endringar

Unionsterritorium

• Andamanøyane og Nikobarane
• Delhi
• Himachal Pradesh
• Lakshadweep
• Pondicherry
• Tripura
• Manipur

Etter 1956

Sidan 1956 har fleire nye territorium og statar blitt skilde ut frå eksisterande statar. Bombay blei delt i Gujarat og Maharashtra etter språklinjer i 1960 under Bombay Reorganisation Act. Punjab blei delt i 1966 etter språklege og religiøse linjer under Punjab Reorganisation Act, der den hinditalande hindustaten Haryana blei til medan dei nordlege distrikta av Punjab blei overførte til Himachal Pradesh. Chandigarh, hovudstaden Punjab og Haryana deler, blei eit unionsterritorium.

Delar av Assam blei skilde ut til Arunachal Pradesh og Nagaland i 1962, Meghalaya i 1971 og Mizoram i 1972. Unionsterritoriet Tripura blei oppretta i 1963.

Dei tidlegare franske og portugisiske koloniane i India vart annekterte av den indiske republikken, som territoria Pondicherry, Dadra, Nagar Haveli, Goa, Daman og Diu i 1962. I 1975 blei kongedømet Sikkim innlemma. Fleire unionsterritorium fekk gradvis status som delstatar: Himachal Pradesh i 1970, Manipur og Tripura i 1972, Mizoram i 1986, og Arunachal Pradesh og Goa i 1987, med Goa-eksklaven Daman og Diu omgjort til eit unionsterritorium.

I 2000 blei det oppretta tre nye delstatar: Jharkhand frå Bihar, Chhattisgarh frå Madhya Pradesh og Uttaranchal frå Uttar Pradesh. I 2014 blei Telangana skild ut frå Andhra Pradesh som ny delstat etter politisk press.

Territoria Delhi og Puducherry har fått utvida rettar til å velja sine eigne lovforsamlingar, eit steg på vegen mot delstatsstatus.

Busetjing

Indiske delstatar med nummer.

Kart som viser folketettleiken for kvar delstat i India

Delstatane i India, ordna etter folketal.

Rang	på kartet	Delstat	Innbyggjarar (mars 2001)
1	27	Uttar Pradesh	166 197 921
2	15	Maharashtra	96 878 627
3	4	Bihar	82 998 509
4	28	Vest-Bengal	80 176 197
5	1	Andhra Pradesh	76 210 007
6	24	Tamil Nadu	62 405 679
7	14	Madhya Pradesh	60 348 023
8	22	Rajasthan	56 507 188
9	12	Karnataka	52 850 562
10	7	Gujarat	50 671 017
11	20	Orissa	36 804 660
12	13	Kerala	31 841 374
13	11	Jharkhand	26 945 829
14	3	Assam	26 655 528
15	21	Punjab	24 358 999
16	8	Haryana	21 144 564
17	5	Chhattisgarh	20 833 803
18	10	Jammu and Kashmir	10 143 700
19	26	Uttarakhand	8 489 349
20	9	Himachal Pradesh	6 077 900
21	25	Tripura	3 199 203
22	16	Manipur	2 166 788
23	17	Meghalaya	2 318 822
24	19	Nagaland	1 990 036
25	6	Goa	1 347 668
26	2	Arunachal Pradesh	1 097 968
27	18	Mizoram	888 573
28	23	Sikkim	540 851

Kjelder

• Denne artikkelen er basert på ei omsetjing av artikkelen States Reorganisation Act|ein artikkel}} frå Engelsk Wikipedia, den 16. september 2006, der følgjande kjelder mellom anna vart nytta:
  • States and territories of India
  • States Reorganisation Act og
  • Union Territory

Bakgrunnsstoff

• Folketeljinga i India frå 2001 Arkivert 2005-11-23 ved Wayback Machine. (engelsk)
• Artikkel om politisk styre på lågare nivå i India (engelsk)
• Interaktivt kart over India Arkivert 2006-02-08 ved Wayback Machine.