SI-systemet

SI-systemet (frå fransk Système International d'Unités) er det internasjonale systemet for måleiningar. Formålet med systemet er å danne ein standard einingar som kan nyttast til vitskaplege, tekniske såvel som kvardagslege målingar.

SI er bygd opp av sju fysisk definerte grunneiningar og to geometrisk definerte supplementseiningar. Desse har ein så kombinert til ulike avleia einingar.

Historikk

SI-systemet vart oppretta i 1960 av Generalkonferansen for mål og vekt i Paris og er utforma av den internasjonale komiteen for mål og vekt (CGPM). Systemet er ei vidareføring av MKSA-systemet (metersystemet) som vart tilrådd i 1948 for bruk i alle land som hadde vedteke meterkonvensjonen. Det er dette systemet som med nokre endringar og tillegg har blitt til SI-måleeiningar. SI-systemet vart innført i Noreg ved kongeleg resolusjon av 19. juni 1977.

SI-systemet skriv seg frå ikring 1640. Franske vitskapsfolk utforma det, og spreidde seg med den franske revolusjonen i 1789. Systemet forsøkte å definere einingar på ikkje-vilrkårleg vis, og dette passa godt, sidan folkevett stod sentralt til ideen for revolusjonen.

I Noreg vart systemet vedteke ved lov 22. mai 1875, og kjend gyldig frå 1. juli 1882. I Danmark ved lov 4. mai 1907, kjend gyldig frå 1. april 1916, Sverige ved lov 22. november 1878 kjend gyldig frå 1. januar 1889, og Finland ved lov 16. juli 1886 kjend gyldig frå 1. januar 1892.

Einingar

Dei sju fysisk definerte grunneiningane og to geometrisk definerte supplementseiningane er blitt kombinerte til ulike avleia einingar. Sjølv om SI-systemet har einingar som dekker så godt som alle mål, finst det ein del einingar som er særs utbreidt i daglegtale utan å inngå i sjølve systemet og som ein har blitt samde om å bruke som tilleggseiningar.

Grunneiningar

Sekund, her markert med ein raud visar på ei klokke, er ei grunnleggjande SI-eining.

Eining	Symbol	Storleik
meter	m	lengd
kilogram	kg	masse
sekund	s	tid
ampere	A	elektrisk straum
kelvin	K	temperatur
candela	cd	lysstyrke
mol	mol	stoffmengd

Supplementseiningar

• radian (rad) for vinkel
• steradian (sr) for romvinkel

Avleia einingar

Eining	Symbol	Storleik
newton	N	kraft
hertz	Hz	frekvens
joule	J	energi
watt	W	effekt
pascal	Pa	trykk
lumen	lm	lysfluks
lux	lx	lysmengd per areal
coulomb	C	elektrisk ladning
volt	V	elektrisk spenning
ohm	Ω	elektrisk motstand
farad	F	elektrisk kapasitans
weber	Wb	magnetisk fluks
tesla	T	magnetisk flukstettleik
siemens	S	elektrisk leiingsevne
henry	H	induktans
grader Celsius	°C	Celsius-temperatur
becquerel	Bq	radioaktivitet
gray	Gy	absorbert strålingsdose
sievert	Sv	ekvivalentdose
katal	kat	katalytisk aktivitet

Tilleggseiningar

• grad (temperatur)
• liter (volum)
• tonn (masse)
• parsec (astronomisk lengdeeining)

Prefiks

Namn	Symbol	Faktor		Namn	Symbol	Faktor		Namn	Symbol	Faktor		Namn	Symbol	Faktor
yotta	Y	1024		giga	G	109		desi	d	10-1		piko	p	10-12
zetta	Z	1021		mega	M	106		centi	c	10-2		femto	f	10-15
exa	E	1018		kilo	k	103		milli	m	10-3		atto	a	10-18
peta	P	1015		hekto	h	102		mikro	µ	10-6		zepto	z	10-21
tera	T	1012		deka	da	101		nano	n	10-9		yocto	y	10-24

Sjå au

• SI-prefiks

Bakgrunnsstoff

• bipm.fr, Bureau International des Poids et Mesures
• nist.gov, National Institute of Standards and Technology