Alf Cranner

Alf Cranner
Fødd	25. oktober 1936
Fødestad	Oslo
Død	3. mars 2020 (83 år)
Opphav	Noreg
Aktiv	1964–2020
Sjanger	vise
Plateselskap	Philips Records, Nor-Disc, Polydor Records
Verka som	visesanger, teiknar, komponist, gitarist, plateartist
Prisar	Kongens fortenestmedalje, Spellemannprisen i visesang, Kardemommestipendiet, Telemark fylkeskommunes kulturpris, Spellemannprisen i visesang

Alf Cranner (25. oktober 1936–3. mars 2020) var ein norsk visesongar, målar og forfattar frå Oslo, men busett i Kragerø. Cranner var ein svært viktig figur innan den norske visebølgja, og laga mange kjende viser som «Din tanke er fri», «Båt til lyst», «Hambo i fellesferien», «Indianervise» og «Sjømannsvise». Cranner laga også mange nyinnspelingar av visene til Alf Prøysen.

Biografi

Oppvekst

Frå han var sju år gamal lærte Alf Cranner å spela fiolin av farfaren, men det tok slutt då Alf flytte til mora sin familie i Stavanger i tenåra. Her tok han til å læra gitarspel i staden, og lærte seg songar frå grammofonen av Alf Prøysen, Jens Gunderssen, Kurt Foss og Reidar Bøe. Gymnaset gjekk han i Oslo, og han utdanna seg deretter ved målarlinja på Statens håndverks- og kunstindustriskole, der han vart uteksaminert i 1961. Sidan jobba han som lærarvikar; fyrst i Oslo, deretter i Kvalsund i Finnmark og til slutt som kunstlærar på Kragerø vidaregåande skule.

1960-åra

Alf Cranner vart medlem av Visens venner i 1961, og her trefte han både musikaren Rolf Ingelsrud som var interessert i å vidareformidla gamle, norske folkeviser, og den svenske visesongaren Olle Adolphson. Etter å ha fått platekontrakt sommaren 1963 av Rolv Wesenlund, som var innspelingssjef i Philips, debuterte Alf Cranner som musikar med plata Fiine Antiquiteter (1964). Denne blir rekna som den fyrste viseproduksjonen for LP i Noreg, og kom heilt i byrjinga av den norske visebylgja som toppa seg på 1970-talet. Plata vart innspelt på to netter på Wesenlund sitt kontor ved hjelp av ein tospors bandopptakar og ein bordmikrofon. Cranner spelte her gitar til gamle folkeviser som «Roland og Magnus kongen», «Kjerringa med staven» og «Det står ein friar uti gar'e». Alf Cranner var her inspirert av både Alf Prøysen, Olle Adolphson og den franske songaren Yves Montand. Cranner møtte Prøysen i 1964, og fram til Prøysen døydde seks år seinare, utvikla dei eit nært venskap.

På denne tida møtte Cranner også komponisten Geirr Tveitt, som han også utvikla eit nært samarbeid med. Då Geirr Tveitt tonesette diktet Vi skal ikkje sova bort sumarnatta av Aslaug Låstad Lygre, var dette spesielt tiltenkt Alf Cranner. Dei to produserte saman plata Både le og gråte i 1964, der dei hadde tonesett dikt av Jakob Sande med Per W. Kilde som produsent. Tveitt spelte cembalo, medan Cranner song og spelte gitar. Denne plata er også rekna som banebrytande innan norsk visekunst.

I 1966 vart lyrikaren Harald Sverdrup ny samarbeidspartner med Cranner. Dei to laga saman plata Vers og viiiiiiiiser i 1966, og la ut på turné saman den hausten. Plata vart innspelt i aulaen på Universitetet i Oslo, og inneheldt m.a. Cranner si kjende Sjømannsvise. Etter dette prosjektet reiste Cranner til Sverige, der han brukte tid saman med kjende visesongare som Olle Adolphson, Alf Hambe. Cornelis Vreeswijk, m.fl. og vart inspirert av dei svenske jazzmusikarane Jan Johanson og Bengt Arne Wallin. Cranner si neste plate, Rosemalt Sound (1967) vart difor ein fusjon av jazzmusikk og folkeviser, og hadde Alfred Janson som arrangør. Tveitt si Vi skal ikkje sova bort sumarnatta var også med på denne plata.

1970-åra

På neste plate, Almuens opera (1970), produsert av Egil Monn-Iversen, var Cranner inspirert av Prøysen og Sven Bertil Taube. Cranner song her Prøysen-visene Å, den som var en løvetann, Slipsteinsvalsen, men også songar av Petter Dass. Prøysen, som stod for tittelen og omslaget, døydde kort tid etter at plata kom ut. Etter dette dreiv Alf Cranner ein del med musikk for film og teater. Han medverka som songar i filmen Balladen om mestertyven Ole Høiland, og skreiv musikken til Jentespranget og Faneflukt. Han komponerte også musikken til Det Norske Teatret si oppsetjing av Romeo og Julie, og for Radioteateret.

I 1970 kom byrjinga på eit langvarig samarbeid med Odd Børretzen. Den fyrste samarbeidsplata deira kom ut i 1974 og fekk den svært skildrande tittelen Odd Børretzen og Alf Cranner i levende live på Sandvika kino en kald desemberdag i 1973. Seinare same året gav Cranner ut soloplata Trykt i år, igjen med Egil Monn-Iversen som produsent. Han henta inn mange felles musikarar på plata, m.a. Lillebjørn Nilsen, Inger Lise Rypdal og Lars Klevstrand. På denne plata song Cranner eigenkomponerte songar, Prøysenviser og samarbeidsviser med Klaus Hagerup. For dette albumet vann Alf Cranner Spellemannprisen 1974 i klassen Visesong.

Cranner si neste plate kom i 1977 og fekk tittelen Vindkast, som mellom anna inneheldt Sjømannsblues og Indianervise, eller Da Colombus kom til Amerika. Denne plata vann også klassen Visesong under Spellemannprisen 1977. Etter dette albumet gav Cranner ut songboka Alf Cranners visebok, (1978) og han laga songmelodiane til to skodespel av Klaus Hagerup: I denne verden er alt mulig og I blådress og blåleire. På slutten av 1970-talet deltok Cranner også i Ketil Bjørnstad sitt musikkverk, «Leve Patagonia».

1980-åra

Neste plate i samarbeid med Odd Børretzen vart innspelt live i 1980, og fekk tittelen Hva er det de vil? Live fra ABC-Teateret. I 1985 gav Cranner ut plata Din tanke er fri, med Svein Dag Hauge som produsent, der han m.a. samarbeidde med musikkgruppa Lava. Tittelsporet er ei av Cranner sine mest kjende viser i dag, og er ei omsetjing av den tyske opprørssongen «Die Gedanken sind frei» frå Martin Luther si tid. Songen «Din tanke er fri» vart tileigna Amnesty International. Plata Sanger om fravær og nærvær kom i 1989, også med hjelp frå jazzmusikarar.

Med Ketil Bjørnstad som produsent gav Alf Cranner ut dobbeltcden 48 viser i 1992. Dette var ein slags samle-cd, med nyinnspelingar av Cranner sine gamle viser. Tre år seinare gav Cranner ut plata Kafé Kaos, med Alfred Janson som produsent. Dette var den fyrste plata der Cranner synte teikn til samfunnskritikk, m.a. Adjø, sanglærer Bastiansen, om den raske utviklinga i skuleverket,. Cranner gav seg som skulelærar i 1998.

Etter 2000

I 2001 skreiv Cranner ein biografi om den oppfinnsame oldefaren sin frå Kristiania, som hadde tilnamnet «Kikkert-Olsen». Boka fekk namnet Jordbundet og himmelvendt og kom ut på Aschehoug. To år seinare feira Cranner førtiårsjubileum som artist med å gje ut samleplata 50 beste fra 40 år. Men ingen skulle tru at Cranner hadde brukt opp idéane sine. I 2004 gav han ut Som en rose, ei plate med omsetjingar av Robert Burns sine dikt. Plata var spelt inn på pøbben The Globe Inn i Dumfries i Skottland, stampøbben til Burns. Ho kom ut på Kirkelig Kulturverksted og hadde Erik Hillestad som produsent.

Den nyaste plata til Cranner heiter I går, i dag, i morgen og kom ut i 2006. Dette er utgjeve på Tylden & Co, og inneheld både gamle og nye viser. Tekstforfattarane er både Olle Adolphson, Cranner, Prøysen og Burns, med fleire. Cranner har også nyleg gjeve ut si andre songbok; I Adrians hus (2007).

I 2010 vart Alf Cranner heidra med Kongens fortenestmedalje i gull. Medaljen vart overrakt på Skåtøy av fylkesmannen i Telemark, Kari Nordheim-Larsen.

I 2016 skreiv han boka Fra Alf til Alf, om samarbeid og venskap med Alf Prøysen frå 1964 og fram til Prøysen gjekk bort i 1970. Også denne boka kom ut på Aschehoug.

Prisar og utmerkingar

• Spellemannprisen 1974 i klassen Visesong for albumet Trykt i år
• Spellemannprisen 1977 i klassen Visesong for albumet Vindkast
• Gammleng-prisen i klassen Vise i 1984
• Årets verk frå NOPA i 1989 for teksten til «Hvis ikke nå – når da?» frå Sanger om fravær og nærvær.
• Kardemommestipendiet i 1993
• Evert Taubes Minnefonds stipendium i 1994
• Alf Prøysens Ærespris i 1998
• Telemark fylkeskommunes kulturpris i 1999
• Kragerø kommunes kulturpris i 2000
• Kongens fortenestmedalje i gull i 2010

Verk

Diskografi

• Fiine antiquiteter (1964)
• Både le og gråte (1964) med Geirr Tveitt
• Vers og viiiiiiser (1966) med Harald Sverdrup
• Rosemalt Sound (1967)
• Almuens opera (1970)
• Odd Børretzen og Alf Cranner i levende live på Sandvika kino en kald desemberdag i 1973 (1974) med Odd Børretzen
• Trykt i år (1974)
• Vindkast (1977)
• Hva er det de vil? Live fra ABC-Teateret (1980) med Odd Børretzen
• Din tanke er fri (1985)
• Sanger om fravær og nærvær (1989)
• 48 viser (1992)
• Kafé Kaos (1995)
• 50 beste fra 40 år (2003)
• Som en rose (2004)
• I går, i dag, i morgen (2006)

Bøker

• Alf Cranners visebok (songbok, 1978)
• Jordbundet og himmelvendt (biografi, 2001)
• I Adrians hus (songbok, 2007)

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Alf Cranner» frå Wikipedia på bokmål, den 20. desember 2011.
• Biografi frå Mic.no, henta frå Norsk pop- og rockleksikon, Vega Forlag, 2005

Fotnotar

Bakgrunnsstoff

• NBL-artikkel om Cranner, skriven av Klaus Hagerup.