Tustna

Sjå òg øya Tustna

Tustna
Satellittbilete av Tustna frå NASA. Øya Tustna er den store øya til venstre i biletet. I søraust ser vi Stabblandet, rette nord for Stabblandet ser vi Solskjelsøya, og den litle øya lengst i vest er Golma.
Geografi
Stad	Nordmøre
Koordinatar	63°07′07″N 07°49′02″E
Areal	87,54 km²
Høgaste punkt	Skarven (896 moh.)
Administrasjon
Land	Noreg
Fylke	Møre og Romsdal

Tustna er namnet på ein tidlegare øykommune på Nordmøre i Møre og Romsdal som 1. januar 2006 blei slegen saman med Aure kommune. Tustna er særleg kjend for variert natur og eit dyreliv som mellom anna inkluderer ein solid hjortestamme og mykje havørn. Folk som kjem frå Tustna blir kalla tustningar.

Kommunevåpenet til tidlegare Tustna kommune.

Ved kommunesamanslåinga var Tustna den minste kommunen i Møre og Romsdal i folketal, etter å ha veksla på denne posisjonen med Stordal kommune sidan slutten av 1990-talet. Den tidlegare kommunen Tustna inneheld øyane Tustna, Stabblandet, Golma og Solskjel, og i tillegg mange mindre øyar og holmar. Tidlegare inkluderte kommunen òg dei fleste gardane langs vestsida av Ertvågsøya. Tustna grensa til Smøla i nord, resten av Aure i aust, Halsa og Tingvoll i sør og Frei og Kristiansund i vest.

Historie

Fosnakulturen

Tustna er — som dei fleste andre stader i Fosen, på Nordmøre og i Romsdal — svært rik på funn frå Fosnakulturen. Frå bronsealderen er det funne ei bronseøks i Hannasvika på Sør-Tustna.

Vikingtid og mellomalder

Rikssamling og borgarkrig

I samband med rikssamlinga under Harald Hårfagre var det to slag ved øya Solskjel i tidlegare Tustna kommune (no Aure) ifølgje Snorre Sturlason. Desse slaga skal ha stått ni og åtte år føre slaget i Hafrsfjord. Solskjel vart slagplass att i 1208.

Svartedauden

Under svartedauden seier ei segn at så og seie alle på Stabblandet døydde. Berre i Fjelnesdalen og på Soleim var det overlevande. Ungguten som levde att i Fjelnesdalen kleiv til fjells og såg etter røyk som livsteikn frå andre menneske. Han såg røyk i nordvest og følgde røyken ned til Soleim, der han fann ei ungjenta som òg hadde overlevd som det einaste andre mennesket på heile Stabblandet. Desse to flytte så saman i Fjelnesdalen og sette bu der. Denne varianten av segna vart fortald av Hallvard Halsen (eig. Hallvard Inderberg el. Hallvard Åsnes) frå Halsen/Åsnes under Innerberg til Torvald Gimnes kring 1950. Olve Utne skreiv ned segna etter Torvald Gimnes i 1980-åra, og det vart seinare rim- og tonesett av Kolbjørn Botten frå Valsøyfjord. Ein annan variant av segna seier at det var fleire som overlevde, og dei flytte alle til Fjelnesdalen.

Frå øya Tustna heiter det at ein mann og dei to døtrene hans flytte oppi Gullsteinsdalen i håp om å komma seg unna sotta. Mannen døydde der — visstnok ikkje av sjølve sotta — og vart gravlagd av døtrene, men begge døtrene greidde seg og vart ikkje ramma av svartedauden.

Hollendartida

På 1600-talet var det stor aktivitet med nederlandsk handel på Nordmøre — særleg i samband med trelast. Ein representant for denne handelen var frislendaren Jappe Ippes. Jappe Ippes hadde hovudsetet sitt i Linvågen på Tustna. Han var den første til å drive klippfisktørking på norsk jord og dreiv pionerarbeid med dette på Tustna og i det noverande Kristiansund i tida kring 1690.

Kommunesamanslåing

Kommunane Tustna og Aure vart samanslegne den 1. januar 2006. Den nye kommunen ber namnet Aure kommune, og kommunevåpenet byggjer på Tustna sitt tidlegare kommunevåpen med den endringa at klippfisken er i sølv (kvitt) i staden for tidlegare gull (gult).

Folketalsutvikling

Tustna var den minste kommunen etter folketal i Møre og Romsdal frå dei store kommunesamanslåingane på 1960-talet og fram til 1977, då Stordal kommune vart skild ut som eigen kommune att, og var mindre enn Tustna. Men folketalet gjekk ned raskare i Tustna enn i Stordal, slik att Tustna vart den minste kommunen i fylket att i 1998. Frå då og fram til kommunesamanslåinga i 2005, veksla Tustna og Stordal på å vera minst frå år til år.

Folketalsutvikling for gamle Tustna kommune frå 1874 til 2005:

1.1.1874	1900	1.12.1920	1.12.1930	3.12.1946	1.1.1951	1.1.1961	1.1.1971	1.1.1981	1.1.1991	1.1.2001	1.1.2005
1179a	1582a	1598a	1677a	1610a	1594a	1492a	1213	1163	1118	1056	1006

^a Dette talet omfattar den delen av Ertvågøya som var del av Tustna kommune fram til 1965, då han vart overført til Aure kommune. Dette området hadde då 85 innbyggjarar.

Natur

Topografi

Øyar og holmar Bjørnskotøya Gautøya Golma Gunhildøya Hallarøya Hestøyin Indre Kråkøya Jørnøya Kalvøya Kunna Langholmen Leirramsøya Møyslåtten Ramsøya Ringholmen Solskjel Stabblandet Storramsøya Storøya Tjørnøya Tustna Veddøya Ytre Kråkøya Molta Lystadholmen Kastholmen Rovikøya

Fjell På øya Tustna: Sinnsetten (326 moh.) Jørenvågssalen Jurtinden (857 moh.) Leirtinden (760 moh.) Knubben (680 moh.) Skarven (896 moh.) Dyrkollgrova (469 moh.) Seteraksla (511 moh.) Langs vestsida av Stabblandet: Stabbfjellet Stabben (827 moh.) Nonsknubben på Stabblandet (796 moh.) Innerbergssalen (908 moh.) Langs austsida av Stabblandet: Runden (609 moh.) Slettbakktinden (765 moh.) Storøra (905 moh.) Ørbogfjellet (400 moh.) Bergskallen (345 moh.) Trollskardhaugen (197 moh.) Nauthatten (170 moh.) Lengst søraust på Stabblandet: Litløra (eldre namn: Imarn) (637 moh.)

Vatn og tjørner På øya Tustna: Bjørnavatnet på Tustna Jørgenvågvatnet Linvågvatnet Nonshaugvatnet (på vestsida av Gullsteinsdalen) Røsvatnet på Tustna Vettalivatnet (ved toppen av Vettalia på vestsida av inngangen til Gullsteinsdalen Dyrkolltjørna Halsnestjørnin (to tjørner ovom Sørhalsnes) Kokvasstjørna (ovom Sandvika på Tustna) Moldvågtjørna Raudlitjørna På Stabblandet: Fuglsnesvatnet (ei lita tjørn i Fuglsnesdalen) Sagvikvatnet Ørbogvatna (tre småe tjørner i fjellet ovom Ørbogen) Fjelnesdalsvatnet På Solskjelsøya: Solskjelsvatnet

Dyreliv

Fugl

Tustna har ein stor bestand av havørn, og på Stabblandet finst det òg kongeørn.

Hjortedyr

Av hjortedyr er det mykje hjort og rådyr, og sidan sist i 1970-åra har det vore ein stabil elgestamme òg på Tustna.

Rovdyr

Det finst mellom anna raudrev, røyskatt og gaupe på Tustna. Ulv har det ikkje vore der sidan 1800-talet, og av bjørn har det berre vore enkelte streifdyr i moderne tid. Av nyinnførte dyr er særleg minken vanleg. Orrfugl har det vore mykje av på Tustna. Spesielt på Solskjelsøya var det ei stor stamme med orrfugl. Orrhanane spela på kvar sin lynghaug for å tilkalla seg orrhønene. Men på 1970-talet minka det drastisk med orrfugl på Solskjelsøya. Dette hadde samanheng med at rovdyret mår gjorde sitt inntog på øya. Måren formeira seg raskt. Ekorna vart utrydda nærmast med ein gong.

Busetnad

Tettstader

• Gullstein, Sentrumet på Tustna
• Langholmen (fråflytt fiskevær)
• Leira på N.
• Nordheim
• Tømmervåg

Gardar

Etter at Tustna vart slegen saman med Aure kommune vart gardsnummera endra slik at tustnagardane er nummererte frå 201 og opp. For dei gamle gardsnummera, trekk frå 200.

På øya Tustna G.nr. 201 Ersvika G.nr. 202 Halsnes («Sør-Halsnes») G.nr. 203 Hagan G.nr. 204 Ljustad («Lystad») G.nr. 205 Jørenvågen Rovika G.nr. 206 Lervågen G.nr. 207 Tømmervika (Arnvika) G.nr. 208 Tømmervåg (tettstad) G.nr. 210 Hannasvika G.nr. 214 Linvågen Engvika Fitjan (òg skrive «Fikkan») G.nr. 215 Leirøygarden G.nr. 216 Leira (tettstad) Vestneset G.nr. 217 Brandsvika G.nr. 218 Sandvika G.nr. 219 Ytre Knarvika Skardet (òg skrive «Skaret») Kalvika G.nr. 220 Indre Knarvika G.nr. 221 Gullstein (kyrkjestad og tidlegare kommunesenter (til 31. desember 2005) G.nr. 222 Baggan G.nr. 223 Storsetra G.nr. 224 Innersetra (òg skrive «Indresæter») G.nr. 225 Hals

På Stabblandet G.nr. 226 Fjelnesdalen (òg skrive «Fjellingsdal» G.nr. 227 Innerberg Yttervika G.nr. 228 Stabben G.nr. 229 Solem (òg skrive «Soleim») G.nr. 230 Nygarden G.nr. 233 Nordheim (òg kalla «Nautan») G.nr. 234 Haltvika G.nr. 235 Sagvika G.nr. 236 Ørbogen G.nr. 237 Holå (no tillagt Hundhammaren) G.nr. 238 Fuglsnes (òg skrive «Fugelsnes») G.nr. 239 Blomtua G.nr. 240 Karlsvika På Solskjelsøya G.nr. 231 Solskjel Hamna Storbogen G.nr. 232 Øygarden (òg kalla «Solskjelsøygarden») På Golma G.nr. 209 Feta (òg skrive «Fætten») G.nr. 212 Golma Jektvika Breivika G.nr. 213 Langholmen

Kjente tustningar

• Johannes Berven (1899–1996), eller «Jóanes Trø’n», småbrukar, smed og postopnar som òg var lokalkjend som felespelar. Pariserpolkaen «Salmå-ass Bærven» etter han vart truleg skriven av han sjølv og er i dag på repertoaret til Nordmøre spel- og dansarlag.
• Jappe Ippes, nederlandskfødd forretningsmann som innførte klippfiskforedling til Noreg kring 1690
• Ingvald Glomstad, felespelar
• Finnur Thordarson, islandskfødd fiskar og innførar av motortrålen i norsk fiskeri
• Modulf Aukan, stortingspolitikar for KrF

Bibliografi

• Fugelsøy, Maurits: Tustna før og no. [Tustna] : Tustna historienemnd, 1956–1960. (2 b.; ill.) bibsys
• Jensen, Anders: Busetninga på Tustna i seinmiddelalderen og den etterfølgende tid. Hovedopgåve i historie - Universitetet i Trondheim, 1971. bibsys
• Lange, Ragnar [...] et.al. (red.): Gullstein kirke 100 år. [Tustna] : Tustna sokneråd, 1969. (30 s.; ill.) bibsys
• Roaldset, Ottar: Tustna bygdebok. Utg. av Tustna kommune ved Tustna bygdeboknemnd. [Leira på Nordmøre] : [Tustna] kommunen, 1986– ? (3 b.; ill.) bibsys

Kjelder

Fotnotar

Bakgrunnsstoff

• Administrasjonshistorisk oversyn for Tustna kommune
• @KIS: Tustna Arkivert 2004-10-20 ved Wayback Machine.
• Kystlaget Geitbåtens Venner Arkivert 2005-04-05 ved Wayback Machine.
• Ringholmen Sjøhus AS
• IMARNYTT - Portalen for Imarsundprosjektet Arkivert 2004-12-10 ved Wayback Machine.