Edderkoppar i kulturen

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
Nasesmykke med edderkoppar frå mochekulturen.

Edderkoppar i kulturen viser til ei rekkje måtar edderkoppar og spindelvev er blitt skildra og handsama innan folkekultur, mytologi og symbolisme gjennom historia. Frå gresk mytologi til afrikansk folklore har edderkoppar vore nytta til å representera fleire ulike ting, og held fram til i moderne litteratur og populærkultur, med figurar som Shelob frå The Lord of the Rings og Spider-Man frå teikneseriar og filmar med same namn.

Η αράχνη (I arákhni, 'Edderkoppen', 1884) av Nikolaos Gyzis.

Edderkoppar har vore fokus for frykt, soger og mytologiar i ulike kulturar i hundrevis av år.[1] Dei kan vera eit symbol på ugagn og vondskap, knytt til gifta og den sakte døden ho kan gje, noko som ofte blir sett på som ei forbanning.[2] Edderkoppen har også symbolisert tolmod og uthald på grunn av jaktteknikken sin der han lagar nett og ventar på at byttet skal bli fanga. Mange kulturar legg også vekt på evna hans til å laga nett, og knyter han til spinning, veving, korgmaking, knutearbeid og nettmaking. Dyra kan knytast til skapingsmytar fordi dei kan laga sine eigne verder i form av vevane sine.[3] Filosofar har ofte nytta spindelvev som ein metafor eller analogi, og moderne omgrep som «Internett» eller «Verdsveven» er avleidde av spindelvev.[4]

Mange gudinner knytte til edderkoppar og andre kvinnelege avbildingar speglar dominansen til hodyr i paringa deira.[5][6]

I folklore og mytologi[endre | endre wikiteksten]

Edderkoppen og veven hans opptrer sett i mytologiske soger, kosmologi, kunstnariske åndelege avbildingar og i munnlege tradisjonar over heile verda frå gammalt av. Han var synkretisk knytt til gudinna Neith i det gamle Egypt gjennom aspektet sitt som spinnar og vevar av skjebnar. Denne tilknytinga heldt seinare fram gjennom den babyloniske Ishtar og den greske Arakne,[7] som seinare vart blei med den romerske gudinna Minerva.

Midtausten[endre | endre wikiteksten]

Uttu, den sumeriske gudinna for veving, blei tenkt på som ein edderkopp som spann nettet sitt.[8] Ifølgje soga om Enki og Ninsikila var ho dotter av vassguden Enki. Etter å ha blitt åtvara av kona til Enki, Ninhursag, om at han ville freista å forføra henne, gøymde Uttu seg i nettet sitt, men gjekk med på å la Enki koma inn etter at han lova å gifta seg med henne og gje henne ferske matvarer som bryllaupsgåve. Etter at Uttu hadde gjeve henne frukt, gjorde Enki henne full med øl og valdtok henne. Ninhursag høyrde skrika til Uttu og redda henne, tok ut sæden til Enki frå skjeden hennar og planta han i jorda slik at det voks åtte nye plantar som ikkje hadde eksistert før.[9]

Ein islamsk munnleg tradisjon fortel at under hidjra, reisa frå Mekka til Medina, var Muhammed og følgjesveinen hans Abu Bakr forfølgde av quraisj-soldatar, og dei bestemte seg for å søka tilflukt i Thawr-grotta. Ifølgje forteljinga gav Allah ordre til ein edderkopp om å laga eit nett over inngangen til grotta. Då dei såg spindelvevet drog quraysj-folka forbi grotta, sidan dei var sikre på at Muhammed måtte ha brote sund nettet om han hadde gått inn i grotta. Etter den tid har det oppstått mange muslimske tradisjonar om edderkoppar, om dei ikkje er heilage, i det minste skal respekterast.

Det gamle Hellas og Roma[endre | endre wikiteksten]

Metamorfosen til Arakne i ein illustrasjon frå 1300-talet.

Ei kjend legende frå den vestlege kanonen forklarar at opphavet til edderkoppen kjem frå den greske soga om ei tevling i veving mellom gudinna Atene og Arakhne, som av og til blir omtalt som ei prinsesse. Denne historia kan ha opphav i lydisk mytologi;[a] men myten, som blir kort omtalt av Vergil i 29 f.Kr.,[b] er kjend frå den seinare greske mytologien etter at Ovid skreiv diktet Metamorphoses mellom år 2 og 8.[12] Gammalgresk arachne (αράχνη) tyder ‘edderkopp’, og er opphavet til Arachnida, namnet på klassen edderkoppdyr i taksonomien.[13][14][15]

Myten fortel om Arakhne, dottera til ein kjend purpurfargar i Hypaepa i Lydia. På grunn av faren sin evne til å farga ulltøy, blei Arakhne dyktig innan vevekunst. Til slutt byrja ho å sjå seg sjølv som ein betre vevar enn gudinna Atene sjølv, og utfordra gudinna til ein vevekonkurranse for å visa at ho var overlegen. Atene vov ein scene som viste sigeren hennar over Poseidon som hadde gjort henne til verneguden til Aten, medan Arakhne vov eit biletteppe med mange episodar av utruskap blant dei olympiske gudane, noko som gjorde Atene sint. Gudinna innrømde at vevnaden til Arakhne var feilfri, men ho var rasande over slik stoltheit hjå ein dødeleg person. I sinne øydela ho vevnaden og vevstolen til Arakhne, og forbanna henne Arakhne til å leva med ekstrem skuldkjensle. Av sorg hang Arakhne seg. Då fekk Atene medkjensle for henne, og henta henne til live att, forvandla til ein edderkopp. Sidan den tida har edderkoppen Arakhne vove nettet sitt.[16]

Forskaren Robert Graves føreslo at historia til Ovid kan ha røter i den kommersielle kivinga mellom dei atenske borgarane i Hellas og folk frå Milet i Vesleasia, som hadde ei blømingstid rundt 2000 f.Kr. I Milet kan edderkoppen ha vore ein viktig figur; det er funne segl med edderkoppemblem der.[17]

Afrika[endre | endre wikiteksten]

Asase Yaa, mother of Anansi the trickster. Framstilling av Yonga Arts.

I afrikansk mytologi er edderkoppen personifisert som ein trickster-figur i tradisjonell folklore. Den mest populære versjonen av den vestafrikanske edderkopp-tricksteren er Kwaku Ananse frå ashantikulturen, anglisert som Anansi eller Aunt Nancy (ev. Sister Nancy) i Karibia og nokre andre delar av Amerika, for å nemna nokre av mange inkarnasjonar.[18] Historier om Ananse blei ein så framståande og kjend del av den munnlege ashantikulturen at ordet anansesem – ‘edderkoppsoge’ – kom til å omfatta alle slags fablar. Dette leidde til Anansi toree eller ‘edderkoppsoge’; historier som blei førte ut frå Afrika og fortelje til born av maroonar og andre afrikanarar i diasporaen. Desse forteljingane er allegoriske soger som ofte òg har ein moral å læra frå seg.[19] Maj. A.J.N. Tremearne har påpeikt at hausafolk òg ser på edderkoppen med høg respekt som den mest listige av alle dyr og kongen av alle soger, og til og med har liknande narrative teknikkar til akan- og ashantifolk som blir tilskrivne edderkoppen, kalla Gizzo[20] eller Gizo[21] på hausa. Forfattaren Neil Gaiman har òg popularisert edderkoppguden Anansi i boka Anansi Boys, der hovudpersonen lærer at lureguden var far hans.[22]

Amerika[endre | endre wikiteksten]

Edderkopp avbilda på eit skjel-anheng frå ei steinboksgrav laga av Mound Builders-kulturen på Fain's Island i Tennessee.[23]
Mochefolk frå Peru avbilda edderkoppar i kunsten sin, som i denne keramikken ved Larco museum frå kring år 300.[24]

Mange nordamerikanske kulturar har tradisjonar som skildrar edderkoppar. Munnleg tradisjonen frå lakotafolk omfattar òg ein edderkopp-trickster som er kjend under fleire namn. I soga om «The ‘Wasna’ (Pemmican) Man and the Unktomi (Spider)»[25] møter ein mann ein svolten edderkoppfamilien, og helten Stone Boy blir lurt ut av dei fine kleda sine av Unktomi, ein trickster-edderkopp.[26] I nokre amerikanske urfolksmytar er edderkoppen òg del av soga om opphavet til stjernebildet Storebjørn. Stjernebildet blei sett på som sju menn som blei omdanna til stjerner og steig opp til himmelen ved å rulla opp eit spindelvev.[2] Hopiar har ein skapingsmyte om «Edderkoppbesta». I denne historia tenkte Edderkoppbesta verda fram til å vera gjennom å veva vevnaden sin slik at ho blei til. Edderkoppbesta spelar òg ei viktig rolle i skapingsmytologien til navahofolk, og det finst historier om edderkoppkvinna som ein mektig hjelpar og lærar i folkeminnet til mange sørvestlege urfolkskulturar.[27] I Mesoamerika kan den store gudinna av Teotihuacan representera ein liknande figur.

Nazcalinje-edderkopp.

Mochefolket i Sør-Amerika i det gamle Peru tilbad naturen;[28] dei la vekt på dyr og skildra ofte edderkopar i kunsten sin. Folket i Nazcakulturen skapte utstrekte geoglyfar, mellom anna ei stor avbilding av ein edderkopp på Nazca-sletta i Sør-Peru. Formålet eller tydinga til dei såkalla «Nazcalinjene» er framleis uklart.[29] Det er funne eit tempel til ein edderkoppgud frå Cupisnique-kulturen i Lambayeque-regionen i Peru. Dette er ein del av templekomplekset Ventarron, og er kjent som Collud. Cupisnique-edderkoppguden var knytt til jaktnettet, tekstilar, krig og makt. Eit av bilda her viser edderkoppgudar med nett fylte med avkappa menneskehovud.[30]

Oseania[endre | endre wikiteksten]

Edderkoppar er avbilda i australsk aboriginarkunst, i berg- og borkmåleri, og for klan-totem. Edderkoppar i netta sine er knytte til ein heilag stein i sentrale Arnhem Land på området til Burnungku-eigedommen til rembarrnga/kyne-folket. Totemdesignet deira er knytt til ein stor regional seremoni som dannar samband med naboklanane som òg har edderkopptotem i rituala sine.[31][32]

Edderkoppen Nareau skapte universet ifølgje den tradisjonelle kosmologien til folk frå Kiribati-øyane[33] i Tungaru-arkipelaget (Gilbertøyane).[34] På liknande vis spelar Areop-Enap (‘Den gamle edderkoppen’) ei viktig rolle i den tradisjonelle skapingsmyten til folk frå Nauru-øyane i Mikronesia.[35]

Asia[endre | endre wikiteksten]

Raiko plaga av ein tsuchigumo.
Edderkoppprinsessa syner seg. Tsuchigumo avbilda av Yoshitoshi i 1887.

Tsuchigumo (kan omsetjast til ‘jordedderkoppar’)[c] frå Japan er ein mytisk, overnaturleg skapning som den legendariske Minamoto no Raiko må møta. Avhengig av versjonen av historia, kunne ein tsuchigumo ha ansiktet til ein gut eller ei kvinne. I ein versjon blir Raiko, som er på leit etter ein mytisk gigantisk skalle, lokka til eit ruinhus med ein illusjon av ein flytande skalle. Raiko og følgjesveinen hans Watanabe no Tsuna drep tsuchigumoen i slutten av historia, og slepp ut edderkoppar store som barn frå buken hans.[37]

Ein annan japansk mytologisk edderkoppfigur er jorōgumo, som blir sagt å kunna forvandla seg til ei forførande kvinne. I nokre tilfelle prøver ein jorōgumo å lokka til seg ein forbifarande samurai eller hogstmann. I andre tilfelle blir ho tilbeden som ei gudinne som kan verna mot vassbaserte naturkatastrofar. Det er jorōgumo-soger knytte til Jōren-fossen og til Kashikobuchi i Sendai. Namnet kan òg visa til ein særskild edderkoppart, Trichonephila clavata (Jorō-gumo).[38]

På Filippinane finst det ei visayansk folkesoge om «Edderkoppen og fluga» som forklarar kvifor edderkoppen hatar fluga.[39]

Europa frå mellomalderen[endre | endre wikiteksten]

Konrad av Konstanz avbilda med altarkalk med edderkopp.

Den heilage Konrad av Konstanz frå 900-talet blir av og til framstilt som ein biskop som held ein altarkalk med ein edderkopp på. I soga knytt til denne framstillinga skal ein edderkopp ha falle i kalken medan han feira påskemesse. Conrad ignorerte den vanlege trua på den tida om at alle edderkoppar var giftige, og som eit teikn på trua si drakk han vinen med edderkoppen i.[40]

For kong Robert I av Skottland var edderkoppen eit inspirerande symbol, ifølgje ei legende frå tidleg på 1300-talet.[d] Soga fortel at Robert såg edderkoppen på den tida då han hadde ei rekkje mislukka militære operasjonar mot englendarane. Ein versjon av soga fortel at medan han tok tilflukt i ei grotte på øya Rathlin, såg han ein edderkopp som gong på gong feila i å klatra opp tråden sin til spindelvevet.[42] Men den uthaldande edderkoppen kom seg opp til slutt. Han tok dette som eit symbol på håp og uthald, og kom ut av gøymsle og vann til slutt skotsk sjølvstende.[43]

I polsk folklore og litteratur blir Pan Twardowski, ein trollmann som gjorde ein avtale med djevelen, skildra som å ha rømd frå djevelen som frakta han til helvete, og enda opp med å leva på månen. Den einaste følgjesvenen hans var ein edderkopp, som han av og til let dra ned til jorda på ein tråd for å læra nytt.[44][45]

Nyare overtru[endre | endre wikiteksten]

I Storbritannia finst det ein langvarig tradisjon for at det skal bringa ulukke å drepa ein edderkopp eller øydelegga veven hans. Eit ordtak seier: «If you wish to live and thrive, Let a spider run alive.»[46] Om ein liten edderkopp landar på kleda til nokon, skal det vera eit teikn på komande rikdom.[47] Å sjå ein mellomstor edderkopp skal det derimot vera eit teikn på sjukdom, og ein særs stor ein skal vera teikn på død.[48]

Ein tradisjon som går tilbake til antikken seier at spindelvev skal kunna stoppa blødingar.[49] Edderkoppar eller spindelvev er også blitt brukte på ulike vis mot febersjukdommar.[50] Ein edderkopp skal også kunna brukast som kur mot kikhoste, der ein plasserer ein levande edderkopp i ein pose eller eit valnøttskal. Når edderkoppen døyr skal sjukdommen vera borte.[51]

Det finst også utbreidd overtru om at hestekastanje eller frukta til Maclura pomifera skal halda edderkoppar ute av hus.[52]

I filosofi[endre | endre wikiteksten]

«Imagine a multidimensional spider's web in the early morning covered with dew drops. And every dew drop contains the reflection of all the other dew drops. And, in each reflected dew drop, the reflections of all the other dew drops in that reflection. And so ad infinitum. That is the Buddhist conception of the universe in an image.»

—Alan Watts, Following The Middle Way[53]

Innan vedisk filosofien frå India er edderkoppen skildra som å skjule den ultimate røyndommen med slør av illusjon.[54] Indra sitt nett er brukt som ein metafor for det buddhistiske konseptet om interpenetrasjon (huayan), som hevdar at alle fenomen er nært knytte til kvarandre. Indra sitt nett har ein mangefasettert juvel i kvart hjørne, og kvar juvel blir reflektert i alle dei andre juvelane.[55]

Nettet blir skildra i boka Vermeer's Hat av historikaren Timothy Brook:

When Indra fashioned the world, he made it as a web, and at every knot in the web is tied a pearl. Everything that exists, or has ever existed, every idea that can be thought about, every datum that is true—every dharma, in the language of Indian philosophy—is a pearl in Indra's net. Not only is every pearl tied to every other pearl by virtue of the web on which they hang, but on the surface of every pearl is reflected every other jewel on the net. Everything that exists in Indra's web implies all else that exists.[56]

I litteraturen[endre | endre wikiteksten]

Det episke diktet Metamorphoses (Metamorfosane) av Ovidius, skrive for to tusen år sidan, inkluderer metamorfosen til Arakne. Denne soga blei gjenfortald i Dante Alighieri si skildring av Arakne som halvt edderkopp, halvt menneske i den andre boka av hans Guddommelege komedie, Purgatorio.[57]

Gigantiske edderkoppar frå ‘Ei sann soge’ i ein illustrasjon frå 1894.

Eit av dei tidlegaste kjende science fiction-verka frå vestleg litteratur, den satiriske romanen ‘Ei sann soge’ frå 100-talet av Lucian av Samosata, inneheld eit slag mellom folket på månen og folket på jorda med gigantiske edderkoppar som er større enn øyane i Kykladane.[58][59]

På 1400-talet fekk den franske kongen Ludvig XI kallenamnet «den universelle edderkoppen» (l'universelle aragne), av Georges Chastellain, ein krønikeskrivar for hertugane av Burgund. Dette viste til kongen sin tendens til å gjennomføre planar og komplott under konflikten med Burgund og dei følgjande konfliktane med Karl I av Burgund, som likna kongen med ein edderkopp.[60][61]

Den kinesiske folkeromanen ‘Reisa mot vest’ frå 1500-talet av Wu Cheng'en, omfattar den reisande buddhistiske munken Tang Sanzang si oppleving med å bli fanga i ein spindelvev og bunden av vakre kvinner og mange born, som er omdanningar av edderkoppar.[62]

Diktet Marmion av Walter Scott[e] frå 1808 omfattar den mykje siterte formuleringa:

Oh! what a tangled web we weave
When first we practise to deceive![64]

Diktet «Spider and the Fly» av Mary Howitt, frå 1829, er ei åtvaring mot forføring og svik som seinare inspirerte ein film frå 1949 og ein song frå 1965 av Rolling Stones, begge med same tittel, og ein teiknefilm frå 1923 av Aesop Fables Studio.[65]

Edderkoppen fekk eit dårleg rykte i biedermeier-romanen Die Schwarze Spinne frå 1842 av Jeremias Gotthelf.[66] Denne allegoriske forteljinga er seinare tilpassa til ulike medium. Her symboliserer edderkoppen vonde gjerningar og representerer moralske konsekvensane av å gjera ei pakt med djevelen.[67]

Diktaren Walt Whitman skildra ein edderkopp på ein svevetråd i diktet «A Noiseless Patient Spider» frå 1868.[68][69] Skodespelet Edderkoppen av Hulda Garborg nyttar edderkopp som nemning for ei rik kvinne med stor seksuell appetitt.[70]

Illustrasjon med kjempeedderkopp frå science fiction-bladet Amazing Stories.

Atlach-Nacha blei skapt av Clark Ashton Smith, og dukka opp i novella hans «The Seven Geases» (1934). Atlach-Nacha liknar ein stor edderkopp med eit nesten menneskeleg ansikt. I historia er Atlach-Nacha den motvillige mottakaren av eit menneskeoffer som blir gjeve til han av paddeguden Tsathoggua.[71]

Edderkoppar opptrer fleire gonger i verka til J.R.R. Tolkien. Det finst gigantiske edderkoppar i The Hobbit frå 1937, som lever i Mirkwood og angrip hovudkarakterane.[72][73] I tidlegare skrifter er Ungoliant ein edderkoppaktig figur og ei personleggjering av natta. I The Lord of the Rings møter Sam og Frodo den siste overlevande dottera til denne skapningen, Shelob, medan dei dreg gjennom fjellpasset Cirith Ungol. Shelob opptredde i filmatiseringa av den siste boka i serien.[74] Sjølv om dei blir skildra som gigantiske edderkoppar, gav Tolkien dei fiktive attributt som fasettauge, nebb og evna til å spinna svarte spindelvev. Han tok òg i bruk dei gammalengelske orda cob og lob for «edderkopp».

Eit nøkkelelement i romanen The Shrinking Man av Richard Matheson, og filmen basert på han, The Incredible Shrinking Man, er kampen til hovudfiguren, som har krympa til storleik med eit insekt, fører mot ein grådig edderkopp. Kampen endar med eit episk slag der han drep edderkoppen.[75]

Barneboka Charlotte's Web frå 1952 av E.B. White skil seg ut gjennom å skildra edderkoppen på ein positiv måte, som ei heltinne, i staden for som eit objekt som inspirerer frykt eller skrekk.[76][77]

Gigantiske edderkoppar dukka opp i boka Harry Potter and the Chamber of Secrets av J.K. Rowling i 1998.[78] Boka blei også filmatisert, og kjempeedderkoppen Aragog frå romanen dukka opp som ein bikarakter og ven av Hagrid.[79] I Fantastisc Beasts and Where to Find Them, ei bok om mange av skapningane i trolldomsverda, er desse gigantiske edderkoppane òg kjende som Acromantula.[79]

Teikneseriar og manga[endre | endre wikiteksten]

Spiderman-cosplay ved New York Comic Con 2016.

I grafiske romaner og teikneseriar blir edderkoppformer ofte nytta av superheltar eller skurkar som symbol eller alter ego på grunn av styrkane og svakheitene til desse dyra. Eit kjent døme på dette er Spider-Man frå Marvel-universet. Peter Parker blei ved ei uhell biten av ein radioaktiv edderkopp, noko som gav han uvanlege evner. Som Spider-Man kan han klatra opp på høge bygningar og skyta edderkoppsilke-væske frå eit apparat festa til handleddet. Han har også betre sansar og refleksar enn andre menneske. Det var forfattaren Stan Lee og kunstnaren Steve Ditko som skapte denne figuren.[80] På grunn av populariteten sin har Spider-Man vore med i fleire filmar og ulike andre medium. I tillegg til Spider-Man omfattar Marvel-universet fleire etterfølgjande karakterar som bruker edderkoppen som vernar eller symbol, som Silk, Spider-Woman, Spider-Girl, Scarlet Spider, Venom, Araña, Black Widow og Tarantula. DC Comics-universet har òg karakterar som Spider Girl[81] og Tarantula.[82]

Mange andre teikneserie-, manga- og anime-karakter har teke utsjånaden til edderkoppar, som Black Spider frå Batman-universet[83] eller Spinarak og Ariados, Joltik og Galvantula og Dewpider og Araquanid frå Pokémon.[84] I serien Static Shock møttar karakteren med dette namnet ein annan superhelt som heiter Anansi the Spider i Afrika.[85] Han tek namnet sitt frå den afrikanske tricksterguden.[86]

I mangaserien og lettromanen So I'm a Spider, So What? blir hovudfiguren forandra til ein edderkopp i byrjinga av historia. Ho er fanga i ei verd som inneheld mange element frå japanske rollespel, og bruker nett, ulike typar feller, giftangrep[87] og intellektet sitt for å overleva.[88]

Film og fjernsyn[endre | endre wikiteksten]

Aragog-modell frå utstillinga The Making of Harry Potter.

Edderkoppar har vore vist både på film og fjernsyn gjennom mange tiår, særleg i skrekksjangeren. Dei som lir av araknofobi, ein akutt frykt for edderkoppar, blir særleg skremde. Spindelvevar blir nytta som motiv i mørke gangar og i opningar til det ukjente.[89]

Edderkoppar var tidlege motiv i filmhistoria. I Fritz Lang sin filmserie frå 1919 og 1920, Die Spinnen, blir ein edderkopp nytta som «visittkort» for den kriminelle organisasjonen med same namn. Pan Si Dong (1927, 盘丝洞, 'Grotta med silkenettet) er ei filmatisering av den klassiske forteljinga om Xuánzàng sitt møte frå den klassiske romanen ‘Reisa til Vesten’. Han blei filma opp att i Hong Kong i 1967.[90][91]

Fleire skrekkfilmar har nytta edderkoppar, mellom anna Tarantula! frå 1955, som utnytta frykta for atomstråling i USA under kjernekraftløpet,[92] lågbudsjettfeltet The Giant Spider Invasion frå 1975 og Kingdom of the Spiders 1977 der William Shatner speler ein dyrlege som står overfor ein horde edderkoppar som har gøymt seg i Verde Valley i Arizona.[93]

Frykt for edderkoppar kulminerte med Arachnophobia, ein film frå 1990 der edderkoppar formeirer seg i store mengder. Til motsats kan einkvan som har ei sterk tiltrekking til edderkoppar kallast ein araknofil.[94] Eit døme er Virginia, ei underleg foreldrelaus jente som elskar å leika dødelege edderkoppleikar i den svarte komediehorror-B-filmen Spider Baby frå 1967.[95]

Godzilla-franchisen omfattar ein gigantisk edderkoppaktig kaiju som heiter Kumonga («Spiga» i dei engelske versjonane), som fyrst dukka opp i Son of Godzilla i 1967. Filmen Wild Wild West frå 1999 har ein gigantisk mekanisk edderkopp. Eksperiment med edderkoppar i rommet har ein tendens til å gå dårleg i filmar, som eit DNA-eksperiment ombord på ein NASA-romfartøy i Spiders frå 2000,[96][97] eller muterte edderkoppar frå ein forlaten sovjetisk romstasjon i Spiders 3D frå 2013.[98] Før filmen Snakes on a Plane frå 2006 var det edderkoppar på eit fly i Tarantulas: The Deadly Cargo frå 1977. Stråling og edderkoppar kom saman att for å øydeleggje i parodifilmen Eight Legged Freaks frå 2002, denne gongen på grunn av atomavfall.[99]

Fleire bøker med edderkoppar er blitt filmatiserte, mellom anna Hobbit: The Desolation of Smaug, The Lord of the Rings: The Return of the King med Shelob og Harry Potter and the Chamber of Secrets med Aragog.[100][74][78] Den positive edderkoppfiguren Charlotte A. Cavatica opptrer i to langfilmar etter boka Charlotte's Web. Den fyrste Charlotte's Web var ein animert musikalfilm frå Hanna-Barbera som kom ut i 1973, og det blei laga ein live-action filmversjon av han i 2006. Walt Disney Pictures produserte filmen James and the Giant Peach i 1996 basert på romanen med det same namnet frå 1961 av Roald Dahl, der den misbrukte, foreldrelause James, som berre er ven med ein edderkopp, finn fleire insektvennar som Spider og Centipede etter å ha gått inn i ei magisk fersken.[101]

I Ingmar Bergman sin film Såsom i en spegel frå 1961, trur den psykotiske Karin at ho har eit møte med Gud som ein edderkopp. Surrealistiske edderkoppbilde,[102] symbolikk[103] og tema[104] er viktige i den psykologiske thrilleren Enemy frå 2013, regissøren Denis Villeneuve si filmatisering av romanen O Homem Duplicado av José Saramago.[105]

På fjernsyn kan ein mellom anna nemna miniserien frå 1990 basert på romanen It av Stephen King, der medlemmene av Losers' club, som no er blitt vaksne, konfronterer den gigantiske edderkoppforma av Pennywise the Dancing Clown.[106] Handlinga i Doctor Who-episoden Arachnids in the UK frå 2018 handlar om ein infestasjon av gigantiske edderkoppar som har skjedd som resultat av eit vitskapleg eksperiment.[107]

David Cronenberg sin film Spider frå 2002 har edderkoppar og spindelvev som symbolikk, og hovudkarakteren får kallenamnet «Spider» på grunn av likskapen til edderkoppar.[108]

I musikk[endre | endre wikiteksten]

Illustrasjon av William Wallace Denslow til «Little Miss Muffet», frå ei Mother Goose-bok frå 1901.

Edderkoppar opptrer i fleire barnevers og songar, som «Lille Petter Edderkopp», og dei engelske barnerima «Itsy Bitsy Spider» og «Little Miss Muffet».

Rolling Stones omforma tema frå Mary Howitt si dikting i songen «The Spider and the Fly» frå 1965. «Boris the Spider» frå 1966 var den fyrste songen John Entwistle skreiv for The Who.[109] I 1987 gav David Bowie ut songen «Glass Spider» som seinare skulle gje namn til Glass Spider-turneen hans.[110] Tidlegare hadde Bowie eit band kjent som The Spiders from Mars, som kom til å låna namnet sitt til albumet The Rise and Fall of Ziggy Stardust and the Spiders from Mars i 1972.[111]

«Spiderwebs» blei ein hit for No Doubt i 1995. Alice Cooper sitt konseptalbum Along Came a Spider frå 2008 handlar om ein fiktiv seriemordar kjend som «Spider» som pakkar inn offera sine i silke og klipper av eit av beina deira for å skapa sin eigen åttebeinte araknoid.[112]

Andre område[endre | endre wikiteksten]

La Princesse i Liverpool i England i september 2008.

Bilete og skulpturar[endre | endre wikiteksten]

Edderkoppar blir brukte som metaforar i propaganda og vitseteikningar for å visa til ein person, eller ein idé, med mykje makt eller utbreidd innverknad. Dette kan bidra til å gjera personen meir skummel og dyrisk.[113][114][115][116]

Det er reist enorme edderkoppskulpturar (11 fot høge og 22 fot breie) i Washington, D.C., Denver i Colorado og andre stadar.[117][118] Endå større skulpturar finst på stadar som Ottawa og Zürich. Desse skulpturane, to seriar på seks av Louise Bourgeois, er ved National Gallery of Art, Denver Art Museum, Tate Modern i London og i nokre andre utvalde skulpturparkar. Serien med dei største skulpturane har tittelen Maman, medan den andre heiter Spider. Ein Spider blei seld på auksjon for over 10 millionar dollar.[119]

I september 2008 blei det halde eit fire dagar langt performance-show i Liverpool med edderkoppen La Princesse av det franske performancekunstføretaket La Machine. Denne gigantiske steampunk-edderkoppen klatra opp veggar, gjekk langs gatene og sprøyta på forbipasserande medan han leita etter eit reir.[120][121]

Dans[endre | endre wikiteksten]

Namnet på den italienske dansen tarantella viser til tarantisme, ei liding der offera for eit bit frå edderkoppen Lycosa tarantula skal ha følt seg nøydde til å dansa til dei var utslitne.[122]

Dekor[endre | endre wikiteksten]

Edderkoppar og spindelvev har vore nytta ein del i smykke og klede og som dekorativt element. Dei har vore del av viktoriansk mote, mote på 1020-talet og som del av goth-stil.[123] Dette kan gjerast ved særskilde høve, som tilstellingar med edderkopptema,[124] eller feiringar som halloween.[123] I ukrainsk tradisjon kan ein pynta juletre med edderkoppar og spindelvev laga av papir og tråd, etter ei soge om eit juletre pynta av ein edderkopp som fører med seg lukke.[125][126] Pynting med glitter blir òg sagt å visa til soga.[127][128][129]

  • Cape med spindelvevbroderi frå kring 1880.
    Cape med spindelvevbroderi frå kring 1880.
  • Hårnål frå Ming-dynastiet med ein edderkopp.
    Hårnål frå Ming-dynastiet med ein edderkopp.
  • Edderkoppdekorasjonar laga av oliven.
    Edderkoppdekorasjonar laga av oliven.
  • Bentoboks med edderkoppynt.
    Bentoboks med edderkoppynt.

Teknologi[endre | endre wikiteksten]

Teknologiske termar innan IT, som «webspider» (eller «web crawler») og World Wide Web/Verdsveven, viser til den edderkopp- eller spindelvevaktige form informasjon blir organisert på Internett.[4]

Leiker og spel[endre | endre wikiteksten]

Kjempeedderkoppar opp i fleire rolle-spel, som edderkoppdronninga Lolth i Dungeons & Dragons[130][131] og den fyrste utgåva av Warcraft, der kjempeedderkoppen blir sagt å ha forbløffande storleik – kanskje 15 meter omkrins – og ein stor, pelsdekt kropp.[132] Lolth er hovudgudinna til mørkalvane (drow). Dei har eit sterkt matriarkalsk samfunn[133][134] som er i tråd med den verkelege verda, der nokre hoedderkoppar konsumerer hannen under eller etter paring.[135] I dataspel er edderkoppar eller edderkoppforma fiendar vanlege, som i Metroid-serien, der protagonisten, Metroid Prime, har ein edderkoppliknande Metroid som si primære fysiske form.[136][137][5] Denne trilogien omfattar òg Ing, antagonistar i Echoes, som i krigsforma si har form som fembeinte edderkoppar. Atlach-Nacha er eit eroge (erotisk dataspel) som tek for seg ein edderkoppaktig demon som forkler seg som menneske. I The Legend of Zelda-serien er gigantiske edderkoppar ein hyppig fiende. Særleg har Ocarina of Time store edderkoppar som heiter Skulltulas, og Twilight Princess har ein enorm edderkopp ein må nedkjempa i slutten. Monster Hunter 4 introduserte eit monster som heitte Nerscylla, skildra i spel som ein «Temnoceran», basert på leddyr-underrekja klosaksdyr (Chelicerata).[138] Ein antropomorf edderkoppaktig skapning basert på «Little Miss Muffet», som heiter Muffet, er med i dataspelet Undertale frå 2015.[139] Kjempeedderkoppar dukkar opp som fiendar i The Elder Scrolls V: Skyrim. Nokre spelarar modifiserte dei raskt til bjørnar i staden.[140]

Lego-leikeserien Bionicle omfattar ei gruppe kalla Visorak-horden, ein art som består av seks edderkoppliknande rasar. Dei er blitt skapte av Makuta-brorskapen for å erobra øyar, har mutagen gift og spinn klissete grøne nett. I Transformers-franchisen er Tarantulas og Blackarachnia begge Predacons som blir til gigantiske edderkoppar.[141]

Idrett[endre | endre wikiteksten]

Nokre kjende idrettsfolk med edderkopp-kallenamn er den olympiske alpinisten Spider Sabich, som blei gjeven kallenamnet av far sin på grunn av lange, tynne armar og bein han hadde som baby,[142] og wrestleren Anderson «The Spider» Silva, som blei kalla «Brasils Spiderman» av ein kommentator som meinte han likna ein superhelt i ringen.[143] Cleveland Spiders er eit baseball-lag og San Francisco Spiders eit hockey-lag med edderkoppar som maskotar. Friidrettslaget til University of Richmond har òg desse som maskotar.[144]

Moderne vandresoger[endre | endre wikiteksten]

Ei utbreidd vandresoge seier at ein person sluker store mengde edderkoppar medan dei søv i løpet av livet. Denne har ingen grunnleggjande sanning. Ein sovande person lagar alle slags typar lyd og vibrasjonar ved å pusta, snorka, ved at hjartet slår osb., og desse åtvarar edderkoppar om fare.[145][146] Dei fleste folk vaknar òg opp om dei har ein edderkopp i ansiktet.[147]

Jegeredderkoppar er ei gruppe store og raske edderkoppar som ofte framkallar araknofobiske reaksjonar hjå sårbare menneske, og dei er gjenstand for mykje overtru, overdriving og vandresoger. Ei vandresoge om edderkoppar i bananar fortel at denne edderkoppen kan leggja egg i bananblomar, slik at det oppstår edderkoppar inni bananen som kan dukka opp uventa når ein skreller henne. Dette skal forklara kvifor apar opnar bananar frå «feil» ende. I røynda legg ingen edderkoppar egg inni bananblomar. Ein sjeldan gong kan dei leggja egg utanpå ein banan.[148]

Sjå også[endre | endre wikiteksten]

Merknadar[endre | endre wikiteksten]

  1. ↑ Lydisk mytologi er stort sett ukjend, det meste av kjennskapen til mytar knytte til Lydia stammar frå gresk mytologi.
  2. ↑ "Or spider, victim of Minerva's spite,  Athwart the doorway hangs her swaying net.  The more impoverished they, the keenlier all  To mend the fallen fortunes of their race."[10] Virgil (ca. 029 B.C.) The Georgics (IV; lines 246—247)[11]
  3. ↑ Tsuchigumo kan også visa til ei mytisk folkegruppe som skal bu i holer under fjella i dei japanske Alpane til minst Asuka-tida; det blir også brukt om bandittar og tjuvar.[36]
  4. ↑ Det finst mange versjonar av soga, og om ho byggjer på ei sann hending har vore omdiskutert.[41]
  5. ↑ Ofte tillagt Shakespeare, særleg som eit sitat frå Macbeth[63]

Kjelder[endre | endre wikiteksten]

  1. ↑ De Vos, Gail (1996). Tales, Rumors, and Gossip: Exploring Contemporary Folk Literature in Grades 7–12. Libraries Unlimited. s. 186. ISBN 1-56308-190-3. Henta 22. april 2008. 
  2. ↑ 2,0 2,1 Garai, Jana (1973). The Book of Symbols. New York: Simon & Schuster. ISBN 978-0-671-21773-0. 
  3. ↑ De Laguna, Frederica (2002). American Anthropology: Papers from the American Anthropologist. University of Nebraska Press. s. 455. ISBN 0-8032-8280-X. Henta 21. april 2008. 
  4. ↑ 4,0 4,1 Dale, Nell; John Lewis (2006). Computer Science Illuminated. Jones & Bartlett Publishers. s. 505. ISBN 0-7637-4149-3. Henta 21. april 2008. 
  5. ↑ 5,0 5,1 Andrade, Maydianne C. B. Behavioral Ecology (2003), 14:531–538
  6. ↑ Prokop, Pavol; Tolarovičová, Andrea; Camerik, Anne M.; Peterková, Viera (1 August 2010). «High School Students' Attitudes Towards Spiders: A cross‐cultural comparison». International Journal of Science Education 32 (12): 1665–1688. ISSN 0950-0693. doi:10.1080/09500690903253908. 
  7. ↑ Cooper, J. C. (1992). Symbolic and Mythological Animals. London: Aquarian Press. s. 214–15. ISBN 1-85538-118-4. 
  8. ↑ Black, Jeremy; Green, Anthony (1992). Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary. London, England: The British Museum Press. s. 182. ISBN 0-7141-1705-6. 
  9. ↑ Jacobsen, Thorkild (1987). The Harps that Once--: Sumerian Poetry in Translation. New Haven, Connecticut: Yale University Press. s. 184. ISBN 0-300-07278-3. 
  10. ↑ Georgics/IV on Wikisource
  11. ↑ Jones, C. J. «Arachne – Arachne, Then and Now». Mythology in Greek Literature, Spring 2000. The University of North Carolina at Chapel Hill. Arkivert frå originalen 24. august 2011. Henta 25 November 2012. 
  12. ↑ Ovid Metamorphoses (vi.5–54 and 129-145), also mentioned in Virgil's Georgics, iv, 246.
  13. ↑ Evans, C.; Anne Millard (1985). Usbourne Illustrated Guide to Greek Myths and Legends. Usbourne Publishing. s. 15. ISBN 0-86020-946-6. 
  14. ↑ Mills, A. (2003). Mythology: Myths, Legends & Fantasies. Australia: Global Book Publishing Pty Ltd. s. 62–64. ISBN 0-7336-1499-X. 
  15. ↑ Kraemer, Elizabeth Wallis. «A / arachnid». Arkivert frå originalen 11. november 2012. Henta 4 December 2012. «[NL Arachnida, fr. Gk arachne spider, assoc. with the myth of Arachne, a Greek maiden who was turned into a spider after pridefully defeating Athena in a weaving contest] : any of a class (Arachnida) of arthropods comprising chiefly invertebrates, including spiders, scorpions, mites, etc.» 
  16. ↑ More, Brookes (1922). «P. Ovidius Naso : Metamorphoses; Book 6, lines 87–145». Cornhill Publishing Co. 
  17. ↑ Graves, R (1955). «Athene's Nature and Deeds». Greek Myths. London: Penguin. s. 100. ISBN 0-14-001026-2. 
  18. ↑ Stanton], [chief consultant, Alice Mills; editors, Janet Parker, Julie (2003). Mythology : Myths, Legends, & Fantasies. Willoughby, NSW: Global Book Pub. s. 317. ISBN 1740480910. 
  19. ↑ Counter, S. Allen; Evans, David L. (1981). «Met dank aan Albert Buys». I Sought my Brother : An Afro-American Reunion. Cambridge, Mass.: MIT Press. ISBN 0-262-03079-9. 
  20. ↑ Tremearne, A. J. N. (Arthur John Newman). Hausa Superstitions And Customs: an Introduction to the Folk-lore And the Folk. London: J. Bale, sons & Danielsson, ltd., 1913. p. 31-32.
  21. ↑ Mack, Beverly Blow (2004). Muslim Women Sing: Hausa Popular Song (på engelsk). Indiana University Press. ISBN 978-0-253-34504-2. 
  22. ↑ «'Anansi Boys' contains serious message hidden beneath folly | The Spokesman-Review». Henta 16. mars 2022. 
  23. ↑ Thruston, Gates Phillips (1890). The Antiquities of Tennessee and the Adjacent States, and the state of aboriginal society in the scale of Civilization Represented by Them. The R. Clarke company, 1890. s. 335–336. «Fains Island, Tennessee.» 
  24. ↑ Berrin, Katherine & Larco Museum. The Spirit of Ancient Peru:Treasures from the Museo Arqueológico Rafael Larco Herrera. New York: Thames and Hudson, 1997.
  25. ↑ McLaughlin, Marie L (1974). «The 'Wasna' (Pemmican Man) and the Unktomi (Spider)». Myths and Legends of the Sioux (Reprint of the c1916 ed. published by Bismarck Tribune Company, Bismarck, N.D utg.). Bismarck, N.D.: Tumbleweed Press. Arkivert frå originalen 10. november 2012. Henta 17. november 2012. 
  26. ↑ «1999 NEA National Heritage Fellow: Mary Louise Defender Wilson, Dakotah-Hidatsa Traditionalist/Storyteller». National Endowment for the Arts. Arkivert frå originalen 26 December 2010. Henta 15. november 2012. 
  27. ↑ «The Spider Woman». American Museum of Natural History. Arkivert frå originalen 5. januar 2014. Henta 4. januar 2014. 
  28. ↑ Benson, Elizabeth (1972). The Mochica: A Culture of Peru. New York, NY: Praeger Press. 
  29. ↑ Brown, Cynthia Stokes (2007). Big History. New York: The New Press. s. 167. ISBN 978-1-59558-196-9. 
  30. ↑ Orozco, José. «"Spider God" Temple Found in Peru». National Geographic Society. Henta 21. februar 2018. 
  31. ↑ Evans, Ondine. «Spiders in Australian indigenous art». Australian Museum. Henta 14. november 2012. 
  32. ↑ Reid, Marilyn (2007). Mythical Star Signs (illustrated utg.). Lulu.com. s. 116. ISBN 978-1-84753-623-5. 
  33. ↑ Knappert, Jan (1992). Pacific Mythology. London: HarperCollins. ISBN 1855381338. 
  34. ↑ Alexandra Brewis; Sandra Crismon. «Kiribati». Countries and Their Cultures. Advameg, Inc. Henta 25. november 2012. 
  35. ↑ Bartlett, Sarah (2009). The mythology bible : the definitive guide to legendary tales. New York: Sterling. s. 176. ISBN 978-1402770029. 
  36. ↑ Hudson, Mark (1999). Ruins of Identity: Ethnogenesis in the Japanese Islands. University of Hawaii Press. s. 201. ISBN 0-8248-2156-4. 
  37. ↑ Reider, Noriko T. (3 October 2016). Seven Demon Stories from Medieval Japan (på engelsk). University Press of Colorado. s. 67. ISBN 978-1-60732-490-4. Henta 16 March 2022. 
  38. ↑ «Asian "Fortune-Teller" Spider Found in U.S. for First Time». Animals (på engelsk). 19 March 2015. Henta 16. mars 2022. 
  39. ↑ Cole, Mabel Cook (1916). «The Spider and the Fly». Philippine Folk Tales (The Project Gutenberg EBook [#12814] utg.). Chicago: A.C. McClurg & Co. s. 214. Henta 18. november 2012. 
  40. ↑ Thomas, revised by Sarah Fawcett (1997). Butler's lives of the saints. (New full utg.). London: Burns & Oates. s. 204. ISBN 0860122603. 
  41. ↑ «The Spider Legend». Bruce Rathlin 700. The Ulster-Scots Agency. Arkivert frå originalen 8. januar 2014. Henta 29 December 2012. 
  42. ↑ «Bruce's Cave». The Ulster-Scots Agency. Arkivert frå originalen 21. oktober 2011. Henta 29. desember 2012. «Verifying Rathlin Island's connections with King Robert the Bruce» 
  43. ↑ Farndon, J. (2001). 1000 Facts On Modern History. Essex: Miles Kelly Publishing Ltd. s. 18–19. ISBN 1-84236-054-X. 
  44. ↑ Hanna Widacka. «Legendy i fakty o Mistrzu Twardowskim». www.wilanow-palac.art.pl (på polsk). Henta 20. mars 2009. 
  45. ↑ «Who was the first man on the Moon?». Polski Daily. Henta 16. mars 2022. 
  46. ↑ Opie, Iona; Tatem, Moira (1996). «SPIDER OR SPIDER'S WEB, harming» (på engelsk). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-282916-0. doi:10.1093/acref/9780192829160.001.0001/acref-9780192829160-e-1329?rskey=ydonto&result=2. 
  47. ↑ Opie, Iona; Tatem, Moira (1996). «SPIDER, ‘money spinner’» (på engelsk). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-282916-0. doi:10.1093/acref/9780192829160.001.0001/acref-9780192829160-e-1323?rskey=ydonto&result=5. 
  48. ↑ Opie, Iona; Tatem, Moira (1996). «SPIDER, big = death» (på engelsk). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-282916-0. doi:10.1093/acref/9780192829160.001.0001/acref-9780192829160-e-1322?rskey=ydonto&result=4. 
  49. ↑ Opie, Iona; Tatem, Moira (1996). «SPIDER OR SPIDER'S WEB cures bleeding» (på engelsk). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-282916-0. doi:10.1093/acref/9780192829160.001.0001/acref-9780192829160-e-1327?rskey=ydonto&result=3. 
  50. ↑ Opie, Iona; Tatem, Moira (1996). «SPIDER OR SPIDER'S WEB cures ague as medicine» (på engelsk). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-282916-0. doi:10.1093/acref/9780192829160.001.0001/acref-9780192829160-e-1326?rskey=ydonto&result=7. 
  51. ↑ Opie, Iona; Tatem, Moira (1996). «SPIDER OR SPIDER'S WEB cures whooping cough» (på engelsk). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-282916-0. doi:10.1093/acref/9780192829160.001.0001/acref-9780192829160-e-1328?rskey=ydonto&result=6. 
  52. ↑ «Myth: Spider repellants», Burke Museum (på engelsk), henta 9. september 2023 
  53. ↑ Watts, Alan (Podcast: Following The Middle Way #3 Arkivert 2010-10-21 ved Wayback Machine. Jul 25, 2010)
  54. ↑ Cicchetti, Jane (2003). Dreams, Symbols, and Homeopathy: Archetypal Dimensions of Healing. North Atlantic Books. s. 50. ISBN 1-55643-436-7. Henta 21. april 2008. 
  55. ↑ Watson, Gay, red. (2000). The Psychology of Awakening : Buddhism, Science, and Our Day-to-day Lives (1st utg.). York Beach, Me: S. Weiser. s. 225. ISBN 1578631726. 
  56. ↑ Brook, Timothy (2009). Vermeer's Hat the Seventeenth Century and the Dawn of the Global World. London: Profile Books. s. 22. ISBN 978-1847652546. Henta 26. november 2012. 
  57. ↑ Alighieri, Dante. «Purgatorio, Canto XII». Divine Comedy. Henta 21. april 2008. 
  58. ↑ S.C. Fredericks. «Lucian's True History as SF». Henta 16 September 2018. «Reprint from Science Fiction Studies: # 8; Volume 3, Part 1» 
  59. ↑ Samosata, Lucian of (1899). Lucian's Wonderland: Being a Translation of the 'Vera Historia,' (på engelsk). W. Blackwood and Sons. s. 27. Henta 16. mars 2022. 
  60. ↑ «Histoire du Moyen Âge» (PDF). Henta 29 October 2018. 
  61. ↑ Brown-Grant, Rosalind; Hedeman, Anne D.; Ribémont, Bernard (5 December 2016). Textual and Visual Representations of Power and Justice in Medieval France: Manuscripts and Early Printed Books (på engelsk). Routledge. s. 200. ISBN 978-1-351-89545-3. Henta 16. mars 2022. 
  62. ↑ «Personages in 'The Journey To The West'». The Supreme Master Ching Hai International Association. Henta 15 November 2012. 
  63. ↑ Mabillard, Amanda (11. juni 2018). «Quotes Mistakenly Attributed to Shakespeare». Shakespeare on line. Henta 1. mars 2019. 
  64. ↑ Walter Scott, Marmion: A Tale of Flodden Field; Canto VI, stanza XVII
  65. ↑ «The Fable of the Spider and the Fly». IMDb. Henta 13. november 2012. 
  66. ↑ Gallagher, David (1 October 2008). «The Transmission of Ovid's Arachne Metamorphosis in Jeremias Gotthelf's Die Schwarze Spinne». Neophilologus (på engelsk) 92 (4): 699–711. doi:10.1007/s11061-007-9071-y. 
  67. ↑ Ferber, Sandy. «The Black Spider: A horror novella | Fantasy Literature: Fantasy and Science Fiction Book and Audiobook Reviews». Henta 16. mars 2022. 
  68. ↑ Whitman, Walt; Leaves of Grass (Philadelphia: David McKay, 1891–92): 343. PS 3201 1891 Robarts Library. Publication Notes: Broadway Magazine (Oct. 1868)
  69. ↑ Whitman, Walt. «A Noiseless Patient Spider». RPO, University of Toronto Libraries. Henta 14. november 2012. 
  70. ↑ «Hulda Garborgs litterære skandale», Garborgsenteret, henta 29. januar 2024 
  71. ↑ Tales of the Lovecraft Mythos (på engelsk). Random House Publishing Group. 18. desember 2007. s. 40. ISBN 978-0-307-41679-7. Henta 16. mars 2022. 
  72. ↑ Day, D. (2002). A Tolkien Beastiary. London: Chancellor Press. s. 220–221. ISBN 0-7537-0459-5. 
  73. ↑ Tolkien, J. R. R. (1974). The Hobbit. London: Unwin Books. ISBN 0-04-823070-7. 
  74. ↑ 74,0 74,1 Tolkien, J. R. R. (1994). The Lord of the Rings. London: Harper Collins Publishers. ISBN 0-261-10320-2. 
  75. ↑ Adams, Ted (17. februar 2016). The Shrinking Man (på engelsk). IDW Publishing. s. 99. ISBN 978-1-62302-903-6. Henta 16. mars 2022. 
  76. ↑ Scholastic Inc. (2002). Bridge to Terabithia. Scholastic. s. 18. ISBN 0-439-41129-7. Henta 21. april 2008. 
  77. ↑ Boga, Steven (1995). Camping and Backpacking With Children. Stackpole Books. s. 154. ISBN 0-8117-2522-7. Henta 21. april 2008. 
  78. ↑ 78,0 78,1 Rowling, J. K. (1998). Harry Potter and the Chamber of Secrets. Bloomsbury Publishing Plc. ISBN 0-7475-3848-4. 
  79. ↑ 79,0 79,1 Riphouse, Acascias (July 2004). The Harry Potter Companion (på engelsk). Virtualbookworm Publishing. s. 206. ISBN 978-1-58939-582-4. Henta 16. mars 2022. 
  80. ↑ Lee, Stan (w), Ditko, Steve (a). Amazing Fantasy, no. 15 (August 1962). New York City, New York: Marvel Comics.
  81. ↑ Misiroglu, Gina Renée; Eury, Michael (2006). The Supervillain Book: The Evil Side of Comics and Hollywood (på engelsk). Visible Ink Press. s. 1981. ISBN 978-0-7808-0977-2. Henta 16 March 2022. 
  82. ↑ Thomas, Roy (2006). The All-Star Companion Volume 2 (på engelsk). TwoMorrows Publishing. s. 142. ISBN 978-1-893905-37-5. Henta 16. mars 2022. 
  83. ↑ Moench; Jones & Beatty (May 1995). Batman #518. DC Comics. 
  84. ↑ Hopely, Alex (26 February 2022). «Pokemon Fan Points Out Big Problem With the Franchise's 'Spiders'». Game Rant. Henta 16 March 2022. 
  85. ↑ Maberry, Jonathan; Kramer, David F. (25. august 2009). THEY BITE (på engelsk). Kensington Publishing Corp. s. 410. ISBN 978-0-8065-3216-5. Henta 16. mars 2022. 
  86. ↑ Lavender III, Isiah (25. september 2014). Black and Brown Planets: The Politics of Race in Science Fiction (på engelsk). Univ. Press of Mississippi. s. 78. ISBN 978-1-62674-306-9. Henta 16. mars 2022. 
  87. ↑ Theron, Martin (14 December 2017). «So I'm a Spider, So What? Novel 1». Anime News Network (på engelsk). Henta 16. mars 2022. 
  88. ↑ Kakashi, A., & Baba, O. (n.d.). So I'm a Spider, So What? Henta frå "So I'm a Spider, So What?" Official Japanese website
  89. ↑ O'Gaea, Ashleen (2004). Celebrating the Seasons of Life: Samhain to Ostara : Lore, Rituals, Activities, and Symbols. Career Press. ISBN 1-56414-731-2. 
  90. ↑ «《The Cave of the Silken Web》(1927)». The Chinese Mirror. Arkivert frå originalen 7 October 2013. Henta 15 November 2012. 
  91. ↑ Nochimson, Martha P. (26 January 2016). A Companion to Wong Kar-wai (på engelsk). John Wiley & Sons. s. 457. ISBN 978-1-118-42424-7. Henta 16. mars 2022. 
  92. ↑ Searles, B. (1988). Films of Science Fiction and Fantasy. New York: Harry N. Abrams. s. 109–10. ISBN 0-8109-0922-7. 
  93. ↑ Ultramod, Bunny (20. mai 2011). Ultra-Actors: William Shatner (på engelsk). Bunny Ultramod. s. 57. ISBN 978-1-4580-3457-1. Henta 16. mars 2022. 
  94. ↑ Munns, Roger Harris; Peter Hutchison; illustrations Oliver Whalley; maps Alan Whitaker, Steve (2007). Amazon : the Bradt travel guide (3rd utg.). Chalfont St. Peter: Bradt Travel Guides. s. 146. ISBN 978-1841621739. 
  95. ↑ McGrath, Rick. «Ojo Reviews Spider Baby». Film Court. Henta 20. november 2012. 
  96. ↑ Gore, Lucius. «Horror Movie Review of Spiders (Gary Jones)». Esplatter.com. Henta 23 November 2012. 
  97. ↑ «Spiders (2000)». IMDb. Henta 16 November 2012. 
  98. ↑ Liebman, Martin. «Spiders 3D Blu-ray Review». Blu-ray.com. Henta 20. juni 2014. 
  99. ↑ Marley, Adele. «Movie Review : Eight Legged Freaks». Baltimore City Paper. Henta 30. juli 2014. 
  100. ↑ «Along Came a Computer-Generated.....». The New York Times. 
  101. ↑ Maslin, Janet (12. april 1996). «FILM REVIEW;A Poor Little Boy Befriended by Bugs». The New York Times. Henta 16. mars 2022. 
  102. ↑ Cupryn, Isabel. «Enemy – Review». Canadian Film Review. Arkivert frå originalen 14. mars 2014. Henta 29. juli 2014. 
  103. ↑ Lewis, Hilary (20. mars 2014). «'Enemy's' Sarah Gadon on Working With Two Jake Gyllenhaals and the Meaning of That Final Scene». The Hollywood Reporter. Henta 29. juli 2014. 
  104. ↑ Wickman, Forrest (14 March 2014). «What Should We Make of Enemy's Shocking Ending?». Slate. The Slate Group. Henta 29. juli 2014. 
  105. ↑ Debruge, Peter. «Toronto Film Review: 'Enemy'». Variety Media. Henta 29. juli 2014. 
  106. ↑ Hurley, Laura (1 September 2017). «One Thing About The IT Miniseries That Really Disappointed Tim Curry». CINEMABLEND (på engelsk). Henta 16 March 2022. 
  107. ↑ Fullerton, Huw. «How accurate is the spider science in Doctor Who: Arachnids in the UK?». Radio Times. Henta 29 October 2018. 
  108. ↑ «Phantasmatic Fissures: Spider». Senses of Cinema. 
  109. ↑ «A Quick One». The Who. Henta 13 February 2014. «The very first song that John wrote for The Who endured as a live favourite while he was alive. The band even played it on their 25th anniversary reunion tour in 1989.» 
  110. ↑ Buckley, David (2012). Strange Fascination David Bowie: The Definitive Story. Ebury Publishing. s. 377. 
  111. ↑ «50 years ago today: David Bowie released The Rise and Fall of Ziggy Stardust and the Spiders from Mars». Hot Press. 
  112. ↑ Graff, Gary. «Alice Cooper Unleashing 'Killer' New Album». Billboard. Henta 16. juni 2014. 
  113. ↑ «How to interpret the meaning of political cartoons», History Skills (på engelsk), henta 11. september 2023 
  114. ↑ «Prints of The Corsican Spider in His Web. Political cartoon dated July 12, 1808, showing Napoleon as a spider devouring European countries trapped», Media Storehouse Photo Prints (på engelsk), henta 11. september 2023 
  115. ↑ «Antisemitic Imagery and Caricatures» (PDF). Antisemitism Policy Trust. 2020. 
  116. ↑ «MED Magazine», macmillandictionaries.com, henta 11. september 2023 
  117. ↑ «Sculpture Garden». National Gallery of Art, Washington, DC. Arkivert frå originalen 10. oktober 2012. Henta 18. november 2012. 
  118. ↑ MacMillan, Kyle (5. oktober 2006). «Not all the art is within the walls». The Denver Post. Henta 18. november 2012. 
  119. ↑ «Sale 2480 / Lot 29». Christie's LLC. Henta 18. november 2012. «Price Realized: $10,722,500» 
  120. ↑ «Attack of the Steampunk Spider Princess». Neatorama. Henta 20. november 2012. 
  121. ↑ «La Machine – Liverpool 5/6/7 September 2008». Artichoke. Henta 20. november 2012. 
  122. ↑ The Etude (på engelsk). T. Presser. 1916. s. 573. Henta 16. mars 2022. 
  123. ↑ 123,0 123,1 «Oh What a Tangled Web We Weave (into our clothes): Spiderweb Motifs in Fashion», American Duchess Blog (på engelsk), 9. november 2022, henta 11. september 2023 
  124. ↑ «Zendaya channels 'Spider-Man' in dramatic Valentino gown at film's premiere», Harper's BAZAAR (på engelsk), 14. desember 2021, henta 11. september 2023 
  125. ↑ «The wonderful and weird Christmas traditions around the world». Punchline. 11. desember 2011. Henta 6. desember 2014. 
  126. ↑ «What Is A Christmas Spider And Where Did The Tradition Come From?», Southern Living (på engelsk), henta 21. februar 2024 
  127. ↑ DeeAnn Mandryk (2005). Canadian Christmas Traditions: Festive Recipes and Stories From Coast to Coast. James Lorimer & Company. s. 56–57. ISBN 9781554390984. 
  128. ↑ «The Ukrainian Tradition of Spider Webs and Christmas». Ukraine.com. Henta 6. desember 2014. 
  129. ↑ «Ukrainian Christmas Spider Ornaments». Solovei Magazine. 8. desember 2011. Henta 6. desember 2014. 
  130. ↑ Gygax, Gary (1977). Monster Manual. TSR, Inc. 
  131. ↑ Skip Williams, Jonathan Tweet og Monte Cook Monster Manual (Wizards of the Coast, 2000)
  132. ↑ Borgstrom, R. Sean; et al. (2003). Manual of Monsters. White Wolf, Inc. ISBN 978-1-58846-070-7. 
  133. ↑ Greenwood, Ed (2007). «Afterword». Dark Warrior Rising: A Novel of Niflheim. Macmillan. s. 297–298. ISBN 978-0-7653-1765-0. 
  134. ↑ Gygax, Gary. Queen of the Spiders (TSR, 1986)
  135. ↑ Andrade, Maydianne C. B. Behavioral Ecology (2003), 14:531–538
  136. ↑ Greenwood, Ed (2007). «Afterword». Dark Warrior Rising: A Novel of Niflheim. Macmillan. s. 297–298. ISBN 978-0-7653-1765-0. 
  137. ↑ Gygax, Gary. Queen of the Spiders (TSR, 1986)
  138. ↑ Klepek, Patrick (17 March 2021). «Why Capcom Brought Creepy Spiders Back to Monster Hunter». www.vice.com (på engelsk). Henta 16. mars 2022. 
  139. ↑ Starling, Sara. «The Best Undertale Characters». Henta 16 March 2022. 
  140. ↑ Serrels, Mark (14. november 2011). «This Skyrim Mod Is For The Arachnophobes In All Of Us». Kotaku Australia (på engelsk). Henta 23. mars 2022. 
  141. ↑ Blackburn, Steven (29. august 2021). «Transformers Beast Wars Comic Empowers Blackarachnia More Than Show». ScreenRant. Henta 16 March 2022. 
  142. ↑ Tribute to Spider Sabich Arkivert 2013-05-08 ved Wayback Machine. – by Bob Burns, 20th anniversary (March 1996)
  143. ↑ «Anderson Silva explains the reason behind "The Spider" nickname». UFC/MMA News In One Place. 17. januar 2011. Arkivert frå originalen 2. februar 2014. Henta 15. desember 2011. 
  144. ↑ Caputo, Paul (9. august 2014). «The hair-raising story behind the University of Richmond Spiders». SportsLogos.Net News. Henta 16. mars 2022. 
  145. ↑ «Spider Myths - Swallowing Spiders». Burke Museum. Arkivert frå originalen 14. juni 2015. Henta 7. juni 2015. 
  146. ↑ Sneed, Annie. «Fact or Fiction? People Swallow 8 Spiders a Year While They Sleep». Scientific American. Henta 7. juni 2015. 
  147. ↑ Burchell, Helen (6. august 2023). «Do people really swallow spiders in their sleep?». BBC News (på engelsk) (Hertfordshire). Henta 6. august 2023. 
  148. ↑ «Myth: Spider eggs in bananas», Burke Museum (på engelsk), henta 9. september 2023 

Bakgrunnsstoff[endre | endre wikiteksten]

Commons har multimedium som gjeld: Edderkoppar i kulturen
Henta frå «https://nn.wikipedia.org/w/index.php?title=Edderkoppar_i_kulturen&oldid=3543174»